16-jadval. Tuproqning sho‘rlanish turi va tuz berish qobiliyati
bo‘yicha ma’lumotlar
Yuviladigan
qatlamdagi
quruq qoldiq
miqdori,
%
Xlor
miqdori,
%
Quruq qoldiq tarkibi bo‘yicha tuproqlar xili
Xloridli
(40-60%
gacha)
Sulfat-
xloridli
(25-40%
gacha)
Sulfat-
natriyli
(10-25%
gacha)
Sulfatli,
Natriyli,
Kalsiyli
(0-10%
gacha)
1. Mexanik tarkibi bo‘yicha yengil va o‘rta qumoq tuproqlar
0,2—0,5
0,5—1,0
1,0—2,0
2,0—3,0
0,001
0,033
0,068
0,964
α=0,62
α=0,62
α=0,62
α=0,62
α=0,72
α=0,72
α=0,72
α=0,72
α=0,82
α=0,82
α=0,82
α=0,82
α=1,18
α=1,18
α=1,18
α=1,18
2. Mexanik tarkibi bo‘yicha og‘ir qumoq va soz tuproqlar
0,2—0,5
0,5—1,0
1,0—2,0
2,0—3,0
0,001
0,033
0,068
0,964
α=1,22
α=1,22
α=1,22
α=1,22
α=1,32
α=1,32
α=1,32
α=1,32
α=1,42
α=1,42
α=1,42
α=1,42
α=1,78
α=1,78
α=1,78
α= 1,78
Formuladagi sonlarning logarifmik qiymati
lg 1 = 0
lg 2= 0,3
lg 3 = 0,49
lg 4= 0,67
lg 5 = 0,68
lg 6= 0,81
lg 7= 0,90
lg 8 = 0,96
lg 9 =0,98
lg 10 = 1
lg 11 = 1,17
lg 12 = 1,18
lg 13 = 1,20
lg 14= 1,21
lg 15= 1,22
lg 16 = 1,16
lg 17 =1,20
lg 18 = 1,25
lg 19= 1,29
lg 20 = 1,32
88
3.10. O‘simliklarni sug‘orish me’yorini hisoblash
Sug‘orish me’yori deb, bir marta sug‘orish uchun kerak bo‘ladigan
suv miqdoriga aytiladi. Mavsumiy sug‘orish me’yori esa, ma’lum ekinni
o‘sib rivojlanishi davomida sug‘orish uchun sarflanadigan suv
miqdorining umumiy yig‘indisidir.
Sug‘orish me’yorini hisoblash uchun 3 ta ko‘rsatkichni bilish kerak.
Ularga dala nam sig‘imi (DNS), ma’lum ekin uchun tuproqdagi o‘simlik
o‘zlashtira oladigan namlikning pastki chegarasi va suv bilan
to‘yintiriladigan qatlam qalinligi kiradi.
G‘o‘zani sug‘orish uchun bajariladigan hisoblashni ko‘rib chiqamiz.
G‘o‘zaning yaxshi o‘sishi, rivojlanishi uchun sug‘orishni tuproqdagi dala
nam sig‘imi (DNS) ning 70 % dan kam bo‘lmagan namlikda boshlash
lozim. Tuproqdagi DNSning miqdori (100 %) va boshlang‘ich namlik
(70%), orasidagi farq sug‘orish me’yorini tashkil etadi. Tuproqdagi DNS
ularning mexanik tarkibiga qarab har xil bo‘lganligi uchun sug‘orish
me’yori ham har xil bo‘ladi.
Sug‘orish me’yori quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
W = (A - B) . h + K,
bu yerda: W- sug‘orish me’yori,
gа
м /
3
;
A – tuproqning ma’lum qatlami uchun to‘g‘ri keladigan hajm
foizidagi (%) o‘rtacha dala nam sig‘imi (DNS);
V – qatlamdagi sug‘orishdan oldingi o‘rtacha namlik (DNS ga
nisbatan 70% hisobida);
H – tuproqning namlanishi kerak bo‘lgan qatlam qalinligi, sm;
K – sug‘orish vaqtida bug‘lanishga sarf bo‘ladigan suv miqdori (u W
dan 5-10 % hisobida olinadi),
gа
м /
3
.
Tuproqlarning mexanik tarkibga qarab dala nam sig‘imi foiz hisobida
quyidagicha bo‘ladi:
a) qumloq tuproqlar: 12-15 %;
b) yengil qumoq tuproqlar: 15-18 %;
v) o‘rtacha qumoq tuproqlar: 18-22 %;
g) og‘ir qumoq tuproqlar: 22-25 %;
d) soz tuproqlar: 25-28 %.
89
Agar A massaga nisbatan 20% hisobida, hajm massasi 1,3 g/sm
3
bo‘lsa, u hajmiga nisbatan A . dv = 20 . 1,3 = 26 % bo‘ladi.
Bu vaqtda B ni topish uchun:
100 % – 70%
26 % – B (x),
2
,
18
100
70
26
)
(
х
В
,
(A-B) = 26 - 18,2 = 7,8% bo‘ladi.
70 sm li tuproq qatlamini namlash uchun sug‘orish me’yori:
W = 70 . 7,8 = 546,0 m
3
/ga ga teng bo‘ladi.
Bug‘lanishga sarf bo‘ladigan 10% ni hisobga olganda jami sug‘orish
me’yori:
W = 546 + 54,6 = 600,6 m
3
/ga ni tashkil etadi.
Bunda 54,6 m
3
/ga - bug‘lanishga sarflangan 10% namlik miqdori.
Do'stlaringiz bilan baham: |