O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

2. Davlat budjeti va uning taqchilligi 

 

Davlat  budjeti  ‒  bu  davlat  xarajatlari  va  ularni  moliyaviy 

qoplash manbalarining yillik rejasidir. 

---

481 

Davlat  budjeti  tushunchasi,  umumjamiyat  miqyosida  markaz-

lashgan va davlat ishtirokida to‘plangan va sarflanadigan moliyaviy 

resurslar harakatini anglatadi. 

Budjetning  qaysi  darajada  ekanligidan  qat’i  nazar  unga  uch 

jihatdan yondashish mumkin: Iqtisodiy kategoriya, moliyaviy dastak 

va huquqiy kategoriya sifatida. 

Iqtisodiy kategoriya sifatida budjet turli darajada markazlashgan 

fondlarini shakllantirish, taqsimlash, foydalanish jarayonida yuzaga 

keluvchi iqtisodiy munosabatlardir. 

Moliyaviy dastak sifatida budjet ‒ tegishli darajadagi davlat va 

mahalliy  hokimiyat  organlari  faoliyatini  ta’minlovchi,  ular  oldiga 

qo‘yilgan vazifalarni bajarish imkonini beruvchi markazlashtirilgan 

pul 

mablag‘lari 

fondidan 

iboratdir. 

Davlat 

tomonidan 

rejalashtirilgan  tadbirlarni  budjet  hisobidan  moliyaviy  ta’minlashda 

undan moliyaviy dastak sifatida foydalanish ko‘zda tutiladi. 

Huquqiy kategoriya sifatida budjet mamlakatga tegishli hudud-

lar  doirasida  markazlashtirilgan  pul  mablag‘larini  shakllantirish, 

ularni taqsimlash va  foydalanishga qaratilgan hamda tegishli davlat 

yoki  mahalliy  hokimiyat  muassasalari  tomonidan  tasdiqlangan 

asosiy moliyaviy rejadan iboratligi nazarda tutiladi. 

Belgilangan  tartibda  ko‘rib  chiqilgan  va  tasdiqlangan  budjet 

davlat  yoki  mahalliy  hokimliklar  moliyaviy  rejasiga,  davlat 

me’yoriy hujjatiga aylanadi. 

Davlat  xarajatlari  asosan  davlat  budjeti  orqali  amalga  oshadi. 

Bular  davlatning  investitsiya  sarflari,  mudofaa  xarajatlari,  ijtimoiy 

ehtiyojlar  uchun  ajratmalar  va  davlat  boshqaruvining  moliyaviy 

manbalaridir.  Davlat  budjeti  xarajatlarining  asosiy  to‘rt  turi 

ajratiladi. 

Ishlab chiqarishni rivojlantirishga investitsiyalar; 

Ijtimoiy  sohalarni  (maorif,  sog‘liqni  saqlash,  ijtimoiy  ta’minot, 

madaniyat) pul bilan ta’minlash; 

Davlat idoralarining xarajatlarini qoplash; 

Mamlakat mudofaasini ta’minlash. Davlat budjetining daromad 

qismi, albatta, birinchi navbatda, ana shu xarajatlarni to‘liq qoplashi 

zarur bo‘ladi. 

Budjet  taqchilligi  bu  daromadlarning  xarajatlarni  qoplay 

olmasligi bo‘lib, budjet kamomadini yuzaga keltiradi. U qo‘shimcha 

---

482 

soliqlar  kiritish,  pul  emissiyasidan  foydalanish,  zayomlar  chiqarish 

va chet mamlakatlardan qarz olish orqali qoplanadi.