O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

Tayanch tushunchalar 

 

Iqtisodiy  inqiroz  –  ishlab  chiqarish  hajmi  va  iqtisodiy 

faollikning keskin tushib ketishi. 

Iqtisodiy  sikl  –  ishlab  chiqarishning  bir  iqtisodiy  inqirozdan 

ikkinchisi  boshlangunga  qadar  takrorlanib  turadigan  to‘lqinsimon 

harakati. 

Turg‘unlik (depressiya) – ishlab chiqarishning bir joyda muqim 

turishini anglatuvchi hamda iqtisodiy faollik jonlanishi uchun shart-

sharoitlarning  vujudga  kelishiga  imkon  yaratiluvchi  iqtisodiy  sikl 

fazasi. 

Jonlanish  –  iqtisodiy  siklning  ishlab  chiqarishning  barqaror 

kengayib borishiga o‘tishini tavsiflovchi fazasi. 

Yuksalish  –  iqtisodiy  siklning  iqtisodiyotda  to‘liq  bandlikka 

erishilishi,  ishlab  chiqarishning  inqirozdan  oldingi  darajadan  ham 

ortib  ketishi  va  to‘lovga  layoqatli  talabning  kengayib  borishini 

tavsiflovchi fazasi. 

Tarkibiy  inqirozlar  –  iqtisodiyotning  ayrim  tarmoqlari  va 

sohalari  rivojlanishidagi  chuqur  nomutanosibliklarni  ifodalovchi 

iqtisodiy holat. 

Agrar  inqirozlar  –  qishloq  xo‘jaligida  ro‘y  beradigan  iqtisodiy 

inqirozlar  bo‘lib,  siklli  tavsifga  ega  bo‘lmaydi  va  sanoat  sikllariga 

qaraganda ancha uzoq davr davom etadi. 

                                                           

119

  Каримов  И.А.  Озод  ва  обод  Ватан,  эркин  ва  фаровон  ҳаёт  –  пировард  мақсадимиз.  Т.: 

«Ўзбекистон», 2000, 18-бет. 

---

474 

Ishsizlik  –  mehnatga  layoqatli  bo‘lib,  ishlashni  xohlagan,  lekin 

ish bilan ta’minlanmaganlar. 

Friksion  ishsizlik  –  malakasiga  mos  ish  qidirayotgan  va  ish 

o‘rinlar bo‘shashini kutayotganlar. 

Tarkibiy  ishsizlik  –  ishlab  chiqarish  va  yalpi  talab  tarkibidagi 

o‘zgarishlar natijasida vujudga keladigan ishsizlik. 

Siklik  ishsizlik  –  iqtisodiy  siklning  inqiroz  fazasi  bilan  bog‘liq 

ravishda vujudga keladigan ishsizlik. 

Ishsizlik  darajasi  –  ishsizlarning  ishchi  kuchi  tarkibidagi  foizli 

nisbati. 

Ouken  qonuni  –  ishsizlik  darajasi  va  YaMM  hajmining  orqada 

qolishi o‘rtasidagi nisbatning matematik ifodasi.  

Inflatsiya ‒ pul aylanish kanallarining ortiqcha pul massasi bilan 

to‘lib  ketishi  oqibatida  narxlar  o‘rtacha  (umumiy)  darajasining 

ko‘tarilib  borishini  va  natijada  milliy  pul  birligining  qadrsizlanishi, 

ya’ni uning sotib olish layoqati pasayishi. 

Deflatsiya  –  inflatsiyaga  qarama-qarshi  jarayonni,  ya’ni  narx-

larning umumiy darajasining pasayib borishini bildiradi. 

Nullifikatsiya  inflatsiya  sur’ati  juda  yuqori  darajada  bo‘lganda 

qo‘llanilib,  bunda  qadrsizlangan  pul  o‘rniga  muomalaga  yangi  pul 

birliklari chiqariladi. 

Devalvatsiya.  Bunda  eksportni  rag‘batlantirish,  importni  chek-

lash  va  to‘lov  muvozanatini  yaxshilash  maqsadida  milliy  valuta 

kursi rasmiy ravishda pasaytiriladi. 

Denominatsiya.  Bunda  eski  pul  birliklari  ma’lum  bir  nisbatda 

yangi pul birliklari bilan almashtiriladi.