O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

2. Iqtisodiy muvozanatlikni aniqlash usullari. Resession va 

inflatsion farq 

 

Iqtisodiy  muvozanatlik  darajasini  aniqlashda  asosan  ikkita 

o‘zaro bog‘liq usuldan foydalaniladi:  

1. Yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash.  

2. Jamg‘arma va investitsiyalarni taqqoslash. 

Yalpi  sarflar  va  ishlab  chiqarish  hajmini  taqqoslash  uchun 

ishlab  chiqarish  umumiy  hajmining  miqdoriy  ko‘rsatkichi  sifatida 

sof  milliy  mahsulot  (SMM),  iqtisodiyotda  yalpi  sarflar  sifatida 

iste’mol  hajmi  va  investitsiyalarga  sarflarning  umumiy  summasi 

(S+Ip)  olinadi.  Iqtisodiyotning  muvozanatli  darajasi  —  bu  ishlab 

chiqarishning  shunday  hajmiki,  u  ishlab  chiqarish  mazkur  hajmini 

sotib  olish  uchun  yetarli  umumiy  sarflarni  ta’minlaydi.  Boshqacha 

aytganda,  sof  milliy  mahsulot  muvozanatli  darajasida  ishlab 

chiqarilgan  tovarlarning  umumiy  miqdori  (SMM)  xarid  qilingan 

tovarlar shunday miqdoriga (S+ Ip) teng bo‘ladi. 

To‘liq  bandlik  sharoitida  yalpi  sarflar  SMM  hajmi  bilan  mos 

kelmasligi  mumkin.  Bu  mos  kelmaslik  resession  yoki  inflatsion 

farqda  ifodalanadi.  Yalpi  sarflarning  SMM  hajmidan  kam  bo‘lgan 

miqdori  resession,  yalpi  sarflarning  SMM  hajmidan  ortiqcha 

bo‘lgan miqdori inflatsion farq deyiladi. 

Jamg‘arma  va  investitsiyalarni  taqqoslash  usulining  mohiyati 

shundaki, ishlab chiqarilgan mahsulotning har qanday hajmi shunga 

mos  daromad  hajmini  beradi.  Biroq  aholi  bu  daromadning  bir 

---

419 

qismini  iste’mol  qilmasdan  jamg‘armaga  qo‘yish  mumkin. 

Jamg‘arma,  sarflar  -  daromadlar  oqimidan  potensial  sarflarni  olib 

qo‘yish  hisoblanadi.  Bunda  jamg‘armaga  qo‘yilgan  mablag‘lar 

investitsiya  sifatida  ifodalanilsa,  yalpi  sarflar  ishlab  chiqarish 

hajmiga teng bo‘ladi. 

Iqtisodiy  muvozanatlik  darajasini  aniqlashda  yuqoridagi 

usullardan  tashqari  balans  usulidan  hamda  “Xarajat  va  natija”  larni 

taqqoslash usulidan ham foydalaniladi. 

Balans  usulida  tarmoqlararo  balans,  moddiy,  moliyaviy  va 

ishchi kuchi balanslaridan foydalanilib iqtisodiyotdagi muvozanatlik 

darajasiga baho beriladi. 

 “Xarajat  va  natija”larni  taqqoslash  usulida  ishlab  chiqarishga 

qilingan  iqtisodiy  resurs  sarflari  olingan  mahsulot  qiymati  bilan 

taqqoslanib  muvozanatlik  darajasi  tahlil  qilinadi.  Bunda  mahsulot 

birligiga qilingan iqtisodiy xarajatlar uning narxi bilan taqqoslanadi.