Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

 
ЎҚИТУВЧИ МЕҲНАТИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ВА КЎП ҲОЛАТЛАРДА 
УНИНГ СИФАТ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРУВЧИ ОМИЛЛАР
 
Ёш
 ў
қи
ту
вч
ин
ин
г к
ас
би
й 
маҳ
ор
ати
Ёш
 ў
қи
ту
вч
ин
ин
г иқ
тид
ори 
ва 
қоб
ил
ия
т
и 
Ў
қит
ув
чин
ин
г
пе
да
го
ги
к 
те
хн
ик
ас
и 
Их
ти
сос
ли
ги 
бў
йич
а 
эг
ал
ла
ган
 б
ил
им
ла
р 
 
дар
аж
ас
и 
Ёш
 ў
қит
ув
чи
ни
нг
 к
ас
бий
 ту
рғ
ун
ли
ги
Ў
қит
ув
чин
ин
г иж
од
ко
рл
иг
и 
ва 
ме
ҳн
ат
да 
 
ф
аол
лиг
и 
Пе
даг
ог
ик
 ф
аол
ия
т
да 
ўқ
иту
вч
ин
ин
г ё
ш
 
ху
су
сия
тл
ари 
ва 
ме
ҳн
ат 
ста
ж
и 

---

43 
Ўқитувчи меҳнатининг сифат ва самарадорлигини белгиловчи хусусиятлар. 
Таъкидлаб ўтилган омилларнинг ҳар бири ўқитувчининг касбий фаолиятида муҳим 
аҳамият касб этади ва улар ўқитувчи меҳнат фаолиятини ташкил этувчи ўзининг бир-бири 
билан ўзаро алоқадор ички тизимларига ва ўзаро таъсирларни шакллантирувчи мустақил 
тизимни ташкил этувчи элементларига эга. 
Ёш ўқитувчининг касбий маҳорати объектив-шахсий хусусиятлар тизимининг 
етакчи омилларидан бири бўлиб, унинг таркибий тизимлари ниҳоятда ранг-барангдир. 
Педагогикада ёш ўқитувчининг касбий маҳорати олимларимиз томонидан “Педагогик 
фаолиятда белгиланган вақт ичида ўқитувчининг оптимал натижаларга эришишида намоён 
бўлувчи олий даражадаги меҳнати” сифатида, “ўқитувчининг тинимсиз меҳнати ва 
изланишлари натижасида доимий такомиллаштирилиб бориладиган муҳим таълим ва 
тарбиявий санъати намунаси”, ёки “ўқитувчининг илмий билимларни, касбий кўникма ва 
малакаларни ҳамда методологик билимларни ўз меҳнатида ва касбий сифатларида намоён 
этиши” каби фикрлар билан таърифланади. 
Б.Т.Лихачев ўқитувчининг касбий маҳоратини педагогик санъатнинг ноёб бир қисми 
сифатида таърифлаб, шундай ёзади: “ўқитувчининг касбий маҳорати деганда унинг юксак 
педагогик–психологик билимлари, касбий малака ва кўникмаларни мукаммал эгаллаши, ўз 
касбига қизиқиши, такомиллашган педагогик фикрлаш лаёқати ва ривожланган ички 
интуицияси, ҳаётга нисбатан ахлоқий–эстетик муносабати, ўз фикр–мулоҳазасига ишончи 
ва қатъий иродаси тушунилади”. Қатор тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, қуйидаги тўртта 
компонент ёш ўқитувчи касбий маҳоратининг асосий ташкил этувчи компонентлари 
ҳисобланади:
• 
ўз касбини сидқидилдан севиши;
• 
ўз фанини ва уни ўқитиш методикасини мукаммал билиши;
• 
педагогик қобилиятларини намойиш эта олиши;
• 
педагогик техникани мукаммал билиши, нотиқлик санъатини ўз ўрнида қўллай 
олиши. 
Ушбу компонентлар ўқитувчи меҳнатини илмий асосда ташкил этилишида ўз касбига 
бўлган меҳр-муҳаббати, ижобий муносабати ва уни такомиллаштириш истагини пайдо 
қилади. Ёш ўқитувчининг касбий маҳорати шакллантирилгач, у шахснинг касбий 
хусусиятига айланади ва рефлексив қобилиятининг ривожланишига ҳам таъсир қилади,
натижада педагогик меҳнат фаолиятининг самарадорлиги ошади.