Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

17.3. Устувор режани амалга ошириш ва унинг 
бажарилишини назорат қилиш
Амалга ошириш устувор режани ҳаракатга келтира- 
ди. Устувор режани аматга ошириш ва назорат қилиш 
ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Раҳбарликнинг мақсади бир 
вақтда умумфирманинг мақсадидир ва устувор режа шу 
мақсадларни рўёбга чиқиши учун ишлаб чиқилади. Ре­
жани муваффақиятли амалга ошириш қисқа муддатли 
ва узоқ муддатли дастурни, сиёсат, бажариладиган иш 
тартиби ва қоидаларни талаб этади. У яна ташкилот ту- 
зилмасида бюджет ва унинг мақсадларини бошқариш 
орқали устувор режанинг йириклашишини назарда ту- 
тади. Режанинг тўғрилигини аниқлаш ва муаммоларни 
ажратиш учун унинг амалга ошишини доимо баҳо- 
лаш катта аҳамиятга эга.
Устувор режалаштириш, амалга оширилгандаги- 
на маъно касб этади. Ш унинг учун бу саволга Питер 
Друкер айтадик, режанинг амалга ошишида уни раҳ- 
барлар томонидан ноз-неъматлар етказиб бериши 
синов тоши деб ҳисоблайди.
30-чизмада устувор режалаштириш жараёни кен- 
гайтирилган ҳолда келтирилган.
Далилланган мақсадлар самарали режалаштириш­
нинг муҳим компонентларидир, аммо улар ечимлар 
қабул қилиш ва хулқлар учун тўлиқ кафолат бўлол- 
майдилар. Мақсад, ташкилот нимага эришишни истай- 
ди ва у исталган натижани қачон олишни хо\дайди. 
Мақсадга эришиш усули — қандай бизнес билан шу- 
ғулланиши фақат умумий маънода қаралади. Бундай 
ёндашиш бениҳоя эркин ҳаракат қилишга имкон бе­
ради. Мақсадларга эришиш учун масъул ходимлар 
ўзларини шундай тутишлари мумкин ки, амалда мақ- 
садларга эришиш таъминланмайди. М ана шундай 
ҳолатдан қутилиш учун раҳбарият қўшимча режалар 
ва мақсадларга эришиш бўйича муайян йўлланмалар
235
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

30-чизма. Устувор режалаштириш жараёни
ишлаб чиқиши ва устувор режалаштириш жараёни- 
ни йўлга қўйиши керак.
Устувор режалаштиришнинг муҳим боғловчи ме- 
ханизми бўлган режалар ва йўл кўрсатишлар кура- 
шиш усули (тактика), сиёсат, ҳаракат тартиби ва 
қоидалардан иборат.
Курашиш усули бу муайян кисқа муддатли усту- 
ворликдир.
Сиёсат ҳаракат ва ечим қабул қилиш учун уму­
мий йўл кўрсатишни ифодалайди.
Ҳаракат тартиби муайян ҳолатда бошланмоғи ёки 
ишга киришмоғи лозим бўлган ҳаракатларнинг кўри- 
нишидир.
Қоида муайян ҳолатда нима қилиниши лозимли- 
гини аниқ кўрсатади.
236
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Режалаштиришнинг мазмуни фирмани бошқариш- 
нинг вазифаси бўлиб, ишлаб чиқаришнинг асосий 
йўналишлари ва мутаносиблиги унинг моддий ман­
балари билан таъминланганлиги ва бозор талаби 
ҳисобга олинган ҳолда далилланиб аниқланишдан 
иборат. Режалаштиришнинг моҳияти белгиланган 
даврда барча фирмалар ва ҳар бир бўлинмаларнинг 
алоҳида ҳолида тараққиёт мақсадларини аниклашти- 
ришда; хўжалик масалалари, уларга эришиш восита- 
лари, муддатлари ва амалга оширилишининг кетма- 
кетлигини аниқлашда; қўйилган масалаларни ечиш 
учун зарур бўлган моддий, меҳнат ва молиявий 
неъматларни аниқлашда намоён бўлади.
Шундай қилиб, бошқаришнинг вазифаси бўлмиш 
режалаштиришдан мақсад фирманинг етарли фаолият 
кўрсатиши ва ривожланиши учун ижобий шароит­
лар билан таъминловчи барча ички ва ташқи омил- 
ларни олдиндан ҳисобга олишга интилишдан иборат. 
Шунинг учун режалаштириш фирма бўлинмалари 
орасидаги ўзаро боғлиқпикларни таъминлашга қара- 
тилган.
М ақсадлар, мазмунлар ва масалаларнинг боғ- 
лиқликларига қараб режалаштиришнинг қуйидаги 
шакллари ва режаларнинг турлари бўлиши мумкин:
режали даврнинг муддатига қараб режалаштириш 
шакллари — истиқболдаги (10—20 йил) режалашти­
риш (узок, муддатли режалаштириш ва устувор режа­
лаштириш); ўрта муддатли режалаштириш; жорий 
(бюджетли, тезкор) режалаштириш.
Режанинг турлари: 1) хўжалик фаолиятининг маз- 
мунига қараб — ИТИКИларининг режалари; ишлаб 
чиқариш; савдо; моддий-техник таьминлаш; молия 
режа; 2) фирманинг ташкилий тузилишига қараб — 
ишлаб чиқариш бўлинмаларининг режалари; компа- 
ниянинг филиалларидаги режалар.
Агарда устувор режалаштириш фирма фаолияти- 
даги асосий мақсадларни аниклашдан иборат бўлса, 
жорий режалаштириш эса устувор мақсадлар ва ма-
17.4. Курашиб (тактик) режалаштириш
237
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

салаларга эришиш йўлларидаги оралиқ мақсадларни 
аниқлашдан иборат. Бунда масалаларнинг ечим во- 
ситалари ва усуллари, неъматлардан фойдаланиш, 
янги технологияни қўллаш катта аниқлик билан иш­
лаб чиқилади. Ишлаб чиқаришнинг жорий режаси — 
бу ойлик, чорак, ярим йиллик режалардир ёки ка­
лендарь режа. Бу буюртмаларга қараб тузилади, 
неъматлар билан таъминланиши, ишлаб чиқариш 
қувватидан фойдалапилиш даражаси ва ҳар бир бу- 
юртманинг бажарилиш муддати ҳисобга олинади.
Ишлаб чиқариш бўлинмаларида курашишли ва