Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н



Download 18,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/315
Sana12.09.2021
Hajmi18,63 Mb.
#172604
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   315
Bog'liq
Gistologiya Zufarov K. 2005(1)

Hujayraning  o`sishi.  Har  bir  tirik  mavjudot  ma’lum  o`lchamlarga  ega.  Bu  o`lchamlarga 

organizm hujayralarining ko`payishn va o`sishi orqali erishiladi. Odam tanasining hamma hujayralari 

o`sish  qobiliyatiga  ega.  Ammo  bizning  a’zolarimizdagi  ko`pchilik  hujayralar  o`zining  o`rtacha 

o`lchamlarini  saqlab  qoladi.  A’zo  aktivligining  keskin  oshishi  yoki  patologik  jarayonlar  natijasida 

hujayra o`lchamlari odatdagidan ko`ra kattalashishi - gipertrofiya kuzatiladi. 

Hujayraning  hayot  sikli,  differentsiallanishi.  Yangi  hosil  bo`lgan  hujayralar  hayot  siklini 

o`taydi. Hayot sikli hujayraning yangi hujayra hosil bo`lishida uning keyingi bo`linishiga qadar yoki 

o`ning  o`lishigacha  bo`lgan  davrni  o`z  ichiga  oladi.  Hujayra  o`z  hayoti  davrida  bo`linishi,  o`sishi, 

differensiallanishga  uchrashi  kuzatiladi.  Shuning  uchun  hujayraning  hayot  sikli  jarayonlarini  ikki 

gruppaga bo`lish  mumkin (Bloch D.,  Qndman Q., 1955). Birinchi gruppaga  hujayraning bo`linishi 

bilan bog`liq jarayonlar  kirib, uni avtosintetik interfaza deyiladi (30-rasm).  Ikkinchi gruppaga esa, 

hujayraning  o`sishi,  differensirovkasi  ma’lum  vazifani  bajarishga  ixtisoslanishi  mansubdir 

(geterosintetik interfaza). Differensirovkaga uchragan hujayra ixtisoslangan hujayra bo`lib, u ma’lum 

vazifani  bajarishga  moslashgan.  Ular  ko`pincha  bo`linish  qobiliyatini  yo`qotadi.  Masalan, 

differensiallangan  qon  hujayralari  -  eritrotsitlar,  nerv  hujayralari  va  hokazo.  Ba’zi  hujayralar 

differensirovka holatida bo`linish qobiliyatiga ega bo`ladi (jigar hujayralari). 

Embrional takomillashish davrida epiteliy, biriktiruvchi to`qima, mushak va nerv hujayralari 

embrional  varaqlardan  rivojlansa,  yetilgan  davrida differensiallanishga  a’zolarning  turli  qismlarida 

joylashgan  kambial  hujayralar  uchraydi.  Qon  ishlab  chiqaruvchi  organlardagi  kambial  hujayralar 

«o`zak hujayralar» deb yuritiladi. 

 



 

49 


Ichki 

doira-yangi 

hosil 

bo`lgan  hujayraning  yava  qayta 



bo`linishga 

kirishi 


(avtosintetik 

interfaza); 

a- 

yangi 


ikki 

qiz 


hujayralarning  hosil  bo`lishi;  b  - 

hujayra 


bo`linmay, 

yadrolar 

bo`linishi  natijasida  ko`p  yadroli 

hujayralarning  hosil  bo`lishi;  v  - 

mitozda  yadro  qobig`i  buzilmay, 

xromosomalar  sonining  ikki  marta 

ortishi-poliploid hujayralarning hosil 

bo`lishi;  g  -  DNK  reduplikatsiyasi 

ro`y  berishi  va  hujayra  bo`linmay 

uning 


massasining 

oshishi-


politeniya.  Tashqi  doirada  turlicha 

hayot 


siklini 

tugatuvchi 

differensiallashayotgan 

hujayra 


ko`rsatilgan.  1-  hujayra  o`limi;  2  - 

mitotik 


bo`linish 

qosiliyatnii 

yuqotgan ixtisoslashgan hujayra; 3 - 

hujayraning 

differensirovkaga 

uchramay  ,bo’linishga  kirishi;  4  - 

hujayraning 

differentsirovkaga 

uchrab,  mitotik  bo`linishga  kirishi; 

2s - va 4s- DNK diploid va tetraploid 

miqdori; 

2n- 


va 

4n-


xromosomalarning 

diploid 


va 

tetraploid yig`indisi. 

 

Hamma  hujayralar  ma’lum 



muddatda 

yashaydi. 

Masalan, 

eritrotsitlar 120 kungacha, epidermis 

hujayralari 4-10 kun va hokazo. Nerv 

va mushak to`qimasi hujayralari organizmniig butun hayoti davomida yangilanmaydi, degan fikrlar 

ham bor. Hujayra o`lish vaqtida hujayra yadrosi piknozga (yadro zichlashishi va donadorlikni yo`krtib 

kichrayishi), karioreksisga (yadroning mayda donachalarga bo`linib ketishi), kariolizisga (yadroshng 

erib ketishi) uchrashi mumkin. 

Yadrodagi o`zgarishlar oqibatida (birga) sitoplazmada ham qaytarib bo`lmas o`zgarishlar yuz 

berib, natijada, hujayra halok bo`ladi.

 


Download 18,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   315




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish