Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

XII BOB SEZUV ORGANLARI (ORGANA SENSUUM> 

Sezuv organlari murakkab ekstraretceptorlar bo’lib', anali-zatorlarning periferik bo’limi hisoblanadi. 

Har bir analiza-torda periferik, oraliq va markaziy qismlar farqlanadi. Pe-riferik qism ta’sirotni qabul 

qilsa,  oraliq  qism  o’tkazuvchi  iullar  orqali  uni  markazga  etkazib  beradi.  Markaziy  qismga  eosh 

miyaning po’stlog’i kirib, unda ta’sirotlar analiz va sintez; 

qilinadi. Sezuv organlarining asosiy xususiyati ularning turli ta’sirotni nerv impul’slariga aylantirib 

beraolish qobiliya-tidir. Barcha sezuv organlari uch asosiy tipga bo’linadi: 

I.  Uz  tarkibida  maxsus  bidlamchi  -  sezuvchi  nerv  (neyrosen-sor)  hujayralar  saqlovchi  a’zolar. 

Neyrosensor hujayralar nerv plastinkasidan takomil etadi. Ularning dendritlari ta’-sirotni qabul qilib, 

neyritlari esa uni oraliq qismga uzatadi. Bu a’zolarga ko’rish va hidlov organlari kiradi. 

II. Bu tipga ta’m bilish, eshituv va muvozanat a’zolari ki-radi. Ularda ta’sirot maxsus ikkilamchi  - 

sezuvchi  epiteliy  (epiteliosensor)  hujayralari  orqali  qabul  qilinadi  va  nerv  hujayralarining 

dendritlariga impul’slar shaklida etkazila-di. Epiteliosensor hujayralar ektodermaning qalinlashgan 

max-sus qismlari (plakodalar) dan takomillanadi. Ularning yuza-sida maxsus tuzilmalar (kiprikchalar, 

stereotciliylar)  bo’lib,  ular  ta’sirotni  qabul  qilishda  aktiv  ishtirok  etadi.  Uz-o’zi-dan  ma’lumki,  bu 

hujayralar dendritlar yoki neyritga ega emas. 

III. Bu tipga tanada eng keng tarqalgan sezuvchi nerv oxirlari (rgtceptorlar) kiradi. Ular erkin, kapsula 

bilan  o’ralgan  yoxud  o’ralmagan  va  boshqa  tuzilishlarga  ega  bo’lishi  mumkin  («Nerv  to’qimasi» 

bobiga qaralsin). 

Ko’rib o’tilgan a’zolarning har biri muayyan turdagi ta’si-rotlarni qabul qiladi va bularning kompleks 

ta’siri natija-sida organizm atrofdagi jismlarni idrok qiladi va his etadi. 

Bu  bobda  faqat  ko’rish,  eshituv,  muvozanat  va  hidlov  organ-larini  ko’rib  chiqamiz.  Ta’m  bilish 

organlarini  ular  joylash-gan  a’zolar  bilan  qo’shib  o’rganish  qulayroq  va  shu  sababli  ular  tegishli 

bo’limlarda bayon etilgan.