Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

HUJAYRA YUZASINING MAXSUS TUZILMALARI 

Elektron mikroskopik o`rganishlar plazmatik membranani har xil hujayralarda emas, balki bir 

hujayraning  o`zida  ham  murakkab  tuzilishga  ega  ekanini  ko`rsatib  berdi.  Hujayra  qobi-g`ining 

maxsus strukturalari turli xil bo`lgani uchun hujayraning qaysi qismida joylashganiga qarab ular uchta 

asosiy turga bo`linadi. Bular hujayraning ustki yuzasida, yon yuzasida va bazal qismida joylashgan 

maxsus tuzilmalardir. 

Hujayra  ustki  yuzasining  maxsus  tuzilmalari.  Ko`pgina  hujayralarning  ustki  yuzasida  - 

apikal  plazmatik  membrananing  mayda  o`simtalari  bo`lgan  mikrovorsinkalar  ko`rinadi.  Ko`pincha 

mikrovorsinkalar  betartib  joylashadi.  Ingichka  ichak  jiyakli  hujayrasining  apikal  qismidagi 

mikrovorsinkalar tartibli joylashgan. 

Oddiy  mikroskopda  mikrovorsinkalar  jiyaklar  holida  ko`rinadi,  har  bir  hujayrada 

mikrovorsinkalar taxminan 3000 ta bo`lib, hujayraning apikal qismi maydonini o`ta kattalashtiradi. 

Mikrovorsinkalar  murakkab  tuzilma  hisoblanib,  unda  yuqorida  aytib  o`tilgan  uch  zonani 

(glikokaliks, plazmatik membrana va ichki zonani) farq qilish mumkin (7-rasm). 

Mikrovorsinkaning glikokaliks zonasi nozik ipsimon va donador elementlardan tashkil topgan 

bo`lib, u glikoproteid va glikolipidlardan iborat. Glikokaliks enterotsit mahsuloti bo`lib, u sitoplazma 

qobig`ining tarkibiy qismidir. Plazmatik membrana tarkibida juda ko`p gidrolitik va transport ferment 

sistemalar joylashgan. Bu fermentlar glikokaliks fermentlari bilan bir qatorda moddalarning hujayra 

ichiga o`tishida katta rol o`ynaydi. 

Ichki  zona  (matriks  yoki  membrana  osti  qavati)  donachalar,  markazda  joylashgan  20-40 

parellel  mikrofibrillalardan  va  amorf  qismdan  tashkil  topgan.  Mikrofibrillalarning  bir  uchi 

mikrovorsinkalar  uchidagi  zich  donachada  tugab,  ikkinchi  uchi  terminal  to`rni  hosil  qiladi. 

Tadqiqotchilar fikricha, matriks va mikrofibrillalar ba’zi bir moddalarning so`rilishida muhim o`rin 

tutadi. 

Nafas olish (burun bo`shlig`i, traxeya, bronx) va boshqa ba’zi bir a’zolar hujayralarining apikal 

qismida  kiprikchalar  joylashgan  bo`lib,  ular  harakat  qilish  qobiliyatiga  ega  (hujayra  markazi 

maqolasiga qarang).