Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н



Download 18,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet139/315
Sana12.09.2021
Hajmi18,63 Mb.
#172604
1   ...   135   136   137   138   139   140   141   142   ...   315
Bog'liq
Gistologiya Zufarov K. 2005(1)

sarkomer  yoki inokoma deyiladi. Sarkomer tarkibiga 

A  disk  va  A  diskning  har  ikkala  tomonidagi  

disklarning  Z  chiziqqacha  bo`lgan  qismi  (har  bir  

diskning  yarmi)  kiradi  (93-  rasm,  a,  b).  Elektron 

mikroskop miofibrillalar yanada ingichkaroq ipchalar 

miofilamentlardan 



(protofibrillalardan) 

tuzilganligini  ko`rsatadi.  Ikki  xil  protofibrillalar 

(miozin  va  aktin)  farq  qilinadi.  Yo`g`on  (miozin) 

protofibrillalar 



diskda, 


in-gichka 

(aktin) 


protofibrillalar  esa  I  diskda  va  qisman  (H  zona 

chegarasiga  qadar)  A  diskda  joylashadi.  Shunday  qilib,  I  diskda  faqat  ingichka  protofibrillalar,  

diskda  esa  H  zona  chegarasiga  qadar  ingichka  va  yo`g`on  protofibrillalar  joylashadi.  Ingichka 

protofibrillalarning  bir  uchi  Z  -chiziqqa  yopishadi.  Ikkinchi  uchi  protofibrillalarning  orasida  erkin 

holda tugaydi. 

Shunday  qilib,  mushak  tolasining  struktura  birligi  sarkomer  bo`lib  Z  chizig`i  esa  tayanch 

tuzilma  vazifasini  o`taydi.  Mushak  tolasining  ko`ndalang  kesimida  ingichka  va  yo`g`on 

protofibrillalarning  geksogonal  sistema  shaklida  o`zaro  tartibli  joylashuvini  kuzatish  mumkin. 

Chunonchi,  tutashish  zonasida  ingichka  va 

yo`g`on  ipchalar  shunday  joylashadiki,  har  bir 

 

92-rasm. 



A-Skelet 

ko`ndalang-

targ`il mushak to`qimasi tuzilishi (sxema). 

1  -  mushak  to`qichasining  bo`ylama 

kesimi; 2 - biriktiruvchi to`qima; 3 - yadro; 

4  -  A  –  disk;  5  -  I  -  disk;  6  -  mushak 

to`qimasining ko`ndalang kesimi 

B-ko`ndalang-targ`il 

mushak 

to`qimasining  ultramikroskopik  tuzilishi 

(sxema). 

1-sarkolemmaning  bazal  qismi;  2  - 

sarkolemmaning plazmatik membranasi; 3 

- satellit 

hujayralar; 



yadro; 



mitoxondriya;  6  -  A  disk  hosil  qiluvchi 

yo`g`on protofibrillalar; 

7  -  I  disk  hosil  qiluvchi  ingichka 

protofibrillalar; 8 - N zona; 9 - M liniya; 13 

-. Z liniya;   11  -triada  (uchlik).  (M.M. 

Ismoilovdan). 

 



 

142 


yo`g`on protofibrilla. atrofida 6 ta ingichka protofibrilla va har bir ingichka protofibrilla atrofida 3 ta 

yo`g`on  protofibrilla  yotadi.  (94-rasm).  Elektron  mikroskopda  juda  kattalashtirib  ko`rilganda 

tutashish zonasida ingichka va yo`g`on protofibrillalar ingichka ko`ndalang ko`prikchalar - o`simtalar 

yordamida o`zaro bog`langanligi ko`rinadi. 

Miofibrillalarning  ultrastrukturasiga  asoslanib,  mushak  qisqarish  mexanizmi  haqida  turli 

nazariyalar ishlab chiqilgan. Xaksli taklif etgan ikki xil protofibrillalarning sirpanish: nazariyasi eng 

keng  tarqalgan.  Bu  nazariyaning  asosiy  qoidalaridan  biri  qisqarish  jarayonida  protofibrillalarning 

uzunligi  o`zgarmaydi,  deb  hisoblanadi.  Yo`g`on  protofibrillalar  miozin  oqsilidan  iborat.  Ingichka 

protofibrillalar  esa  aktindan  tuzilgan.  Tutash  zonasida  yo`g`on  protofibrillalardan  chiqqan  mayda 

o`simtalar  ingichka  protofibrillalarga  yopishadi.  Bu  o`simta-lar  ingichka  protofibrillalarga 

mustahkam bog`lanmay, har bir qisqarishda  yopishish o`rnini ko`p  marta  o`zgartiradi va shu bilan 

protofibrillalarni 

tortadi. 

Natijada 

ingichka 

protofibrilla-lar 

yo`g`on 

protofibrillalar 

bo`ylab 

sirpanib, 

sarkomerning  qisqarishiga  olib  keladi. 

Bunda 


miofibrillalarning 

ko`ndalang-

targ`il  manzarasi  biroz  o`zgaradi:  

diskning uzunligi o`zgar-maydi, disk esa 

qisqaradi  va  kuchli  qisqarish  holatlarida 

butunlay yo`qoladi. (93-rasm, a, b ga q.). 

Ingichka 

protofibrillalar 

yo`g`on 

protofibrillalar 

bo`ylab 

sirpanib 

chiziqqa 



yaqinlashadi 

va 


hatto 

chiziqdan 

o`tib, 

bir-birining 

ustiga 

chiqishi  mumkin,  yo`g`on  protofibrillalar 

esa chiziqqacha tarqaladi. 

Qisqarish  davrida  aktin  va  miozin 

qo`shilib  aktomiozin  sistemasini  hosil 

qiladi,  mushak  yozilganda  esa  qaytadan 

aktin va miozinga bo`linadi. Mushak tolasi 

qisqarishida  sarkoplazmatik  retikulum,  

kanalchalar  va  mitoxondriyalarning  roli 

kattadir.  Qisqarish  uchun  shart  bo`lgan 

Ca++ 

sarkoplazmatik 



retikulumda 

saqlanadi.  Mitoxondriyalar  esa  qisqarish 

jarayonida  sarf  bo`ladigan  ATF  ni  ishlab 

chiqaradi.  Mualliflarning  fikricha,  

sistema  orqali  nerv  impulsi  keladi.  Bu 

sistema  mushak  tola  ustiga  ochilgani 

uchun  kerakli  moddalar  (oziq  moddalar) 

ham shu kanalchalar orqali sarkoplazmaga 

yetib  kelsa  kerak.  Mushak  tolalari 

qisqarganda  tana  qismlari  harakatlanadi. 

Mushak  tolalari  qisqarish  kuchining 

uzatilishi  mushak  to`qimasining  tayanch 

strukturalari tomonidan amalga oshiriladi. 

Sarkolemma 

shunday 

strukturalar 

jumlasidan 

bo`lib, 


unga 

paylarning 

kollagen tolalari yopishadi. 

 

 



 

93-  rasm.  A  -  Bo`shashgan  (yozilgan)  skelet 

ko`ndalang- targ`il mushagining bo`ylama  

kesmasi. 

Elektron mikrofotogramma. 

 

1 - M chiziq 0,13 mkm; 2 - Z chiziq 0,08 mkm; 3 - 



I disk 1,3 mkm (izotrop disk); 4 - A  

disk  1,5  mkm 

(anizotrop disk); 5 - sarkomer 2,7 mkm; 6 - H zona 0,63 

mkm (Rodindan). 

 



 

143 


 

 

 



93-rasm. B. Qisqargan ko`ndalang- targ`il mushakning bo`ylama kesmasi. Elektron 

mikrofotogramma. 

1 -M chiziq 0,13 mkm; 2 -Z chiziq O.08 mkm; 3 –I -izotrop disk 0,63 mkm; 4 - A anizotrop disk 1,5 

mkm ; 


 

5 - sarkomer 2,1 mkm (Rodindan). 

 

 



 

144 



Download 18,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   135   136   137   138   139   140   141   142   ...   315




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish