Б. Ш. Ризаев,Б. Б. Хасанов муҳандислик геологияси

1.3. Ернинг иссиқлик режими
Ер иккита иссиқлик манбаига эга: +уёш радиациясининг энергияси (90,5%) ва радиоактив
элементларнинг ер қаърида парчаланишдан ҳосил бўладиган энергия.
Ер қобиғининг юқори қисмида 3 температурали зона ҳосил бўлади.
I - Мавсумий ўзгаришлардан ҳосил бўлган зона
II - Доимий температуралар зонаси
III - Ошиб борадиган температуралар зонаси (1.2 расм )
I - зонадаги ҳароратлар ўзгариши ҳудудлардаги климатик шароитларга боғлиқ бўлади. Ўрта
кенглик минтақаларда жойлашган ҳудудлар учун а - эгри чизиқли (ёз пайти) в,б - эгри чизиқли
(қиш) характеридир. I- зона умумий қалинлиги -12-15 м га тенг, қиш мавсумида ҳарорат 0
0
дан
тушиб кетганда I -А - зонача ҳосил бўлади. I -А- зоначанинг қалинлиги ёки бошқача айтганда
музлаш чуқурлиги мавсумга, иклимга, тоғ жинсининг турига боғлиқ бўлиб, бир неча см дан 2 м ва
ундан кўпрок бўлиши мумкин. Илиқ мўътадил
иқлимли минтақаларда, I зона фақат а - эгри чизиғи
билан характерланади.
Ернинг
қаърига 
чуқурлашганлик 
сари
температуранинг мавсумий ва кунлик ўзгаришлари
таъсири сустлашади ва 15-40 м чуқурликда доимий
ҳароратли зона жойлашиб, ушбу ҳудуддаги ўртача
йиллик ҳароратга тенг бўлади.
Шимолий ярим шарда у 15,5
0
С, жанубий ярим
шарда эса - +13,6
0
С га тенг бўлади. III зона оралиғида
чуқурлашган сари, ҳарорат ортиб бораверади. Ҳар 100
м га чуқурлашган сари ҳароратнинг ортиб бориш
қиймати - геотермик градиент деб аталиб, 1
0
С га
температура ошиб борадиган чуқурлик ўзгариш
қиймати - геотермик босқич деб аталади. Бу
босқичнинг ўртача қиймати 33 м га тенг.
Вулқонли фаолият кўп бўладиган жойларда ер ости
эриб, қизиган магмалар ҳарорати туфайли геотермик
босқич 5 - 7 м га тушади. Масалан, ер юзасининг турли минтақаларида геотермик босқичнинг
ўртача қиймати қуйидагига тенг: Бокуда - 26 м, Донбассда-28 - 33 м, Харьковда- 37,7 м, Москвада -
38,4 м, Тошкент туманида -35,5 - 37м, +изилқумда-29 - 33 м. Температуранинг чуқурлик ўзгариши
билан ошиб бориш конуси 3 - 5 км гача таьсир этади. Ер қобиғининг энг чуқур жойлари ва
мантиянинг юқори қисмларидаги ҳароратни лава ҳароратига қараб аниқлаш мумкин - у тахминан
1500
0
С атрофида бўлади. Ҳозирги замон маълумотларга кўра Ер ядросининг ҳарорати 2000 -
2500
0
С, босими 3,5 млн.атм.га тенг.