Б. Ш. Ризаев,Б. Б. Хасанов муҳандислик геологияси

9.5 Саноат қурилишида муҳандислик - геологик қидириш ишлари.
Техникавий лойиҳа, иш чизмаси (икки босқичли лойиҳалаш).
Техникавий иш лойиҳаси (бир босқичли лойиҳалаш).
Ҳозирда саноат қурилишида муҳандислик - геологик қидириш ишлари 2,3 босқичларда олиб
борилади.
Техникавий лойиҳа босқичида муҳандислик - геологик шароитни характерлаш, қурилишга
мўлжалланган иншоот контурларида бурғ қудуқлари ковлаш, қурилиш участкаларида тажрибавий
ва стационар ишлар олиб бориш кўзда тутилади. Ҳозирги пайтда қуриладиган иншоот
контурларида олиб борилган ишлар иш чизмаси босқичида кенгайтирилар ва бу оркали керакли
аниқликда муҳандислик - геологик хулоса олиш мумкин эди, лекин бу ишларни ўтказиш жуда кўп
вақт ва маблағ талаб этади.
+урилишга мўлжалланган иншоот контури маьлум бўлмаган ҳолда муҳандислик - геологик
текшириш ишлари, қурилиш учун мўлжалланган участкаларнинг муҳандислик - геологик шароити
ва уларни юзага келтирувчи қонуниятлар очиб берилади.
Участкаларда тарқалган тоғ жинсларининг таркиби, физикавий ва механикавий хоссалари,
уларнинг ўзгариш қонуниятларини, бурғ қудуқлар ва шурфлардан олинган намуналарни ўрганиш
йўли билан олиб борилади. +урилиш участкаларида олиб бориладиган ишларнинг ҳажми геологик
шароитга боғлиқ бўлади.
+урилиш участкалари геологик тузилишларининг қанчалик мураккаблигига қараб, 3 гуруҳга
бўлинади; ҳар бир гуруҳ учун ковланадиган бурғ қудуқлар ва улар орасидаги масофа қуйидагича
қабул килинади (9.1 жадвал).
Шурф – тўғри тўртбурчак шаклидаги қазиладиган қудуқ бўлиб, унда монолит (тоғ жинслари
табиий тузилишининг бузилмаган ўлчамлари 20
´20´20 см) ва намуналар (табиий структураси
бузилган) шурф деворларидан олинади.
9.1-жадвал
Тартиб рақами
Геологик шароитнинг мураккаблик
даражаси
Бурғ қудуқлари ва шурф
орасидаги энг катта масофа
1
Мураккаб
25метр ва ундан кам
2
Мураккаблиги ўртача
50 м

---

3
Оддий
100 м
Бурғ қудуқлар ва шурфларнинг чуқурлиги ҳар - хил шароитларга боғлиқ бўлиб, мўлжалланган
пойдевор энидан 1, 2 . . . 2 марта чуқур ёки 6 . . . 8 м бўлиши керак. Агар 10-15 м чуқурликда қоя,
мустаҳкам тоғ жинслари ётган бўлса, у ҳолда бурғ қудуқлар ва шурфлар шу тоғ жинсларигача
етказилади. Агар умумгеологик маьлумотларда қурилиш участкасида тарқалган тоғ жинсларининг
мустаҳкамлиги паст деб топилса, у ҳолда бурғ қудуқлар ва шурфларнинг чуқурлиги 15 - 20 м гача
етказилиши мумкин.
+урилиш участкасидаги тоғ жинсларининг сиқилувчи қатлами қалинлиги аниқ бўлмаган, лекин
пойдеворнинг тури ва 1м га тушадиган юкламаси маьлум бўлса, бурғ қудуқлар ва шурфларнинг
чуқурлиги 9.2 - жадвалдан олинади.
9.2-жадвал
Лентасимон пойдевор
Тўртбурчак пойдевор
Босим, т
Чуқурлик,
Оғирлик, т
Чуқурлик, м
10гача
20
»
50
»
100
»
500
»
6
10
15
18
20
50 гача
100
»
400
»
1000
»
5000
»
10000м ва ундан катта
6
7
13
15
23
30
Бурғ қудуқларнинг ўртача чуқурлигини Америка олими Д.Сауерса 100 га яқин районларни
анализ килиб, уларнинг чуқурлиги иншоотнинг энига ва қаватлар сонига боғлиқ деб топди ва
қуйидаги 9.3 - жадвални тузди.
9.3-жадвал
Иншоотнинг
кенглиги
+аватлар сонига қараб бурғ қудуқлар чуқурлиги, м
1
2
4
8
12
30
60
120
3,3
3,6
3,6
6
6,6
6,9
9,9
12,3
13,5
15,9
20,4
24,3
24
32,4
40,8
Мустаҳкамлиги юқори бўлиши лозим иншоот ва биноларнинг асосини ўрганишда иш чизмаси
лойиҳасига қўшимча ишлар киритилиши мумкин, бу ишлар пойдеворни қанча чуқурликка
жойлаштириш лозимлиги, унинг ўлчамларига оид бўлиб, ўтказилган ишларнинг натижасига унча
катта таьсир этмайди.
+урилиш котлованлари қазишда ҳар қандай қонуниятга буйсунмайдиган, физика –
механикавий хоссалари ўзгарувчан тоғ жинсларига катта эьтибор бериш шарт.
Иш лойиҳасида ўтказилган муҳандислик - геологик текшириш ишлари тамомила тўла,
иншоотнинг конструктив томонларини ҳисобга олган ҳолда, муҳандислик - геологик шароитни
баҳолаш билан бирга, қурилиш олиб бориш услубларини, пойдевор турларини ва уларнинг
тежамлилик томонларини асослаб берилиши керак.