Молия бозори kitob

 
 
 
 
4- МАВЗУ: МОЛИЯ БОЗОРИ ҚАТНАШЧИЛАРИ 
РЕЖА: 
1. Қимматли қоғозлар бозорида профессионал фаолият.
2.
Қимматли қоғозлар бозорида профессионал фаолият амалга оширувчи инвестиция
институтлари:
а) инвестиция воситачиси (брокери, дилери);
б) инвестиция маслаҳатчиси;
в) инвестиция фонди фаолияти;
г) инвестиция активларини ишончли бошқарувчи фаолияти;
д) депозитарий фаолияти;
е) ҳисоб-китоб — клиринг палатаси фаолияти;
з) трансфер-агент фаолияти;
ж) қимматли қоғозларнинг биржадан ташқари савдоси ташкилотчиси фаолияти.
"
Молия ва сугурта хизматлари" кафедраси
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

69 
 
 
4.1. ҚИММАТЛИ ҚОҒОЗЛАР БОЗОРИДА ПРОФЕССИОНАЛ ФАОЛИЯТ 
Мамлакатимизда амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотлар қимматли қоғозлар 
бозорини янада ривожланишини тақозо этади, айниқса иккиламчи бозорни ривожланишига 
катта эътибор бермоқда. Бунинг учун фонд бозори инфраструктурасини жадал суръатлар билан 
ташкил қилиш мақсадида инвестиция муассасалари ташкил қила бошланди. 
Инвестиция муассасалари бу қимматли қоғозлар билан ўз фаолиятини асосий фаолият 
сифатида амалга оширувчи қимматли қоғозлар бозорининг профессионал иштирокчиларидир. 
Инвестиция муассасалари сифатида юридик ва жисмоний шахслар қатнашиши мумкин. 
Инвестиция муассасаси бўлган юридик шахснинг уставида унинг асосий фаолият тури албатта 
кўрсатилиши шарт ва унинг фаолияти лицензияланиши керак. Лицензиялар 5 йил муддатга 
берилади. Лицензиялаш бу давлат томонидан назорат қилинишини англатади. Қимматли 
қоғозлар бозоридаги ҳар бир фаолият турига мазкур бозорни тартибга солувчи органнинг 
лицензияси бўлиши шарт. 
Жисмоний шахслар қимматли қоғозлар бозорида инвестиция маслаҳатчиси ва инвестиция 
воситачиси сифатида фаолият кўрсатиши мумкин. Бунинг учун улар маҳаллий ҳокимият 
идораларида тадбиркор сифатида рўйхатга олиниши ҳамда фонд бозорини тартибга солувчи 
идора томонидан бериладиган малака шаҳодатномасига (лицензияга) эга бўлиши лозим. Малака 
шаҳодатномаси 3 йил муддатга берилади. 
Инвестиция муассасаларининг асосий ходимлари мажбурий равишда шаҳодатлашдан 
(аттестация) ўтишлари лозим ва етарли даражадаги ўз маблағларига эга бўлиши лозим. 
Инвестиция муассасасининг ўз маблағи деганда устав, қўшимча, захира фондлари ва 
бевосита фойдадан ташкил топган маблағлар ҳажми тушунилади. 
Инвестиция муассасаларининг иқтисодий меъёри: 
1. Устав фондининг энг кам миқдори; 
2. Ўз сармояси ва мижозлар маблағлари ўзаро нисбатининг коэффициенти; 
С 
Н
1
= --------- 
К 
Н
1
- ўз сармояси ва мижозлар маблағлари ўзаро нисбатининг коэффициенти; 
С – инвестиция муассасасининг ўз сармояси; 
К – мижозларнинг умумий маблағлари. 
3. Бир мижоз учун хатарининг энг кўп миқдори инвестиция муассасини ўз маблағининг 
бир мижоз томонидан тақдим этилган маблағларнинг умумий ҳажмига нисбати сифатида 
қуйидаги формула бўйича белгиланади. 
С 
Н
2
= --------- 
1К 
Н
2
– хатар коэффициенти; 
С – инвестиция муассасасининг ўз сармояси; 
1К – бир мижоз томонидан тақдим этилган маблағлар суммаси. 
1996 йилгача Ўзбекистон фонд биржаси исталган профессионал фаолият турини амалга 
ошириш учун қимматли қоғозлар бозорида воситачилик фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини 
берувчи лицензияга эга бўлишнинг ўзи етарли эди. 
1996 йил мартда «Қимматли қоғозлар бозорининг фаолият кўрсатиш механизми 
тўғрисида»ги қонун қабул қилиниши билан фаолиятининг ҳар бир тури учун алоҳида лицензия 
олиш зарур бўлди ва бундан ташқари, айрим фаолият турларининг биргаликда олиб борилиши 
тақиқланди. 
"
Молия ва сугурта хизматлари" кафедраси
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

70 
“Қимматли қоғозлар бозори тўғрисида”ги қонунни қабул қилишдан олдин Ўзбекистон 
Республикасида 2008 йил 31 март ҳолатига кўра инвестиция муассасаларининг қуйидаги 
турлари мавжуд эди.