Молия бозори kitob

Давлат қисқа муддатли облигацияларнинг жойлаштириш схемаси 
Молия 
вазирлиги 
Облигация 
чиўаради 
(
эмитент) 
Облигация 
сотишдан 
тушган 
маблаЁларн
и жамлайди 
Марказий 
банк
Облигациял
арни 
жойлаштири
ш буйича 
Молия 
вазирлиги 
агенти 
вазифасини 
бажаради 
Валюта 
биржаси 
Акционерл
арнинг 
техник 
ташкилотч
иси 
Дилерлар 
Ваколат: 
тижорат 
банклари 
¤
з 
¦
исобидан 
ва 
сармоядорл
ар 
¦
исобидан 
облигациял
Сармоядор
лар 
Юридик 
шахслар 
ваўтинча 
буш 
маблаЁлар 
¦
исобига 
олинган 
дилерлар 
орўали 
сотиб 
"
Молия ва сугурта хизматлари" кафедраси
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

60 
1. Молия вазирлиги Марказий банкга ДҚМО жойлаштиришни топширади ва уни 
сотишдан тушган маблағларни жамлайди. 
2. Марказий банк ДҚМО жойлаштиришни Ўзбекистон Республикаси валюта биржаси 
орқали амалга оширади. 
3. Ўзбекистон Республикаси валюта биржаси дилерлар операцияларни амалга ошириш 
учун аукционлар ташкил қилади. 
4. Дилерлар облигацияларни ўз ҳисобидан ва сармоядорлар, юридик шахслар 
ҳисобидан сотиб оладилар. 
5. Сармоядорлар облигацияларни сотиб олиш учун етарли маблағларни дилерлар ҳисоб 
рақамига туширади. 
6. Дилерлар ўз комиссион ҳақини чегирган ҳолда маблағларни Ўзбекистон 
Республикаси валюта биржаси ҳисоб рақамига йўналтирилади. 
7. Ўзбекистон Республикаси валюта биржаси ўз комиссион ҳақини чегирган ҳолда 
маблағларни Марказий банк ҳисоб рақамига йўналтирилади. 
8. Марказий банк ҳисоб рақамига тушган маблағларни Молия вазирлиги бюджет ҳисоб 
рақамига йўналтирилади. 
Юқорида айтиб ўтганимиздек, облигациялар бизнинг давлатимизда 3, 6 ва 12 ойлик 
муддатга чиқарилади мумкин. 
Вазирлар Маҳкамаси қарорига асосан чиқарилган 3 ойлик облигацияларнинг номинал 
қиймати 1000 сумга тенг. Улар номиналдан паст баҳода дисконт (номинал баҳоси билан 
сотилган қиймати орасидаги фарқ) йўли билан сотади ва муддати тугагач номинал нарх бўйича 
тўланади.
ДҚМО номинал баҳоси 1000 сумни ташкил қилган бўлса, Марказий банк тижорат 
банкларига уни 889 сумга сотган, яъни 111 сум камига (14,14 – 12,93) = 121. Тижорат банклари 
эса сўндириш муддати келганда облигацияларни номинал баҳода сотганлар, натижада тижорат 
банклари ҳар бир облигациялардан 111 сум фойда кўрганлар. ҳозирча Республикада фақат 14 да 
тижорат банки билан Марказий банк дилерлик вазифасини бажариш тўғрисида шартномалар 
тузган ҳолос, бу эса ўз навбатида ДҚМО бозорида рақобат етишмаслигига сабаб бўлмоқда. 
ДҚМО ҳар бир эмиссия умумий сертификат билан расмийлаштирилади. Умумий 
сертификатлар икки асл нусхада бўлиб, улар Молия вазирлиги ва Марказий банкда сақланади. 
Ҳар бир чиқаришга давлат рухсат рақами берилади. Бу рақам тўққиз разрядли бўлиб, 
қуйидаги тарзда белгиланади. 
Х1Х2Х3Х4Х5Х6Х7Х8Х9 
Бунда Х1-қимматли қоғознинг турини кўрсатувчи рақам, айни вақтда
«2» - қарз мажбурияти; 
Х2-қимматли қоғознинг хилини кўрсатувчи рақам, 
«1» - уч ойлик облигациялар учун; 
«2» - олти ойлик облигациялар учун; 
«3» - ўн икки ойлик облигациялар учун; 
Х3Х4Х5 – эмиссиянинг рўйхат рақами; 
Х6Х7Х8 – эмитентнинг кўрсатувчи «ИМҒ» (Ўзбекистон Молия вазирлиги) 
Х9 - қимматли қоғознинг давлатга тегишлилигини кўрсатувчи «S» харфи. 
Масалан: 1996 йил 28 мартда чиқарилган уч ойлик облигациялар эмиссиясига 21ООIUMF 
рақами берилган эди. 
Облигацияларининг чиқарилишининг асосий шартлари эмиссия кунидан 7 кун аввал 
Марказий банк томонидан эълон қилинади. Ўзбекистон Республикасидаги барча юридик 
"
Молия ва сугурта хизматлари" кафедраси
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

61 
шахслар ДҚМО облигацияларининг эгаси бўлиши мумкин. Ҳозирча ДҚМО Республикамизда 
жисмоний шахслар шахслар ўртасида сотилмайди. Ҳозирги вақтда Республикада асосан 
ДҚМОлар 6-9-12 ойга чиқарилмоқда. 1996-2006 йиллар мобайнида муомалага муддати турлича 
бўлган 293 та нашр эмиссия қилинди. Шундан: 
36 та нашрнинг муомала муддати 3 ой, 
105 та нашрнинг муомала муддати 6 ой, 
73 та нашрнинг муомала муддати 9 ой, 
79 та нашрнинг муомала муддати 12 ой бўлди. 
Фақатгина 2006 йил мобайнида 11 та ДҚМО нашри сўндирилди. 
2004 йилдан бошлаб Республикада Давлат ўрта муддатли хазина мажбуриятлари (ДЎХМ) 
эмиссия қилиб келинмоқда. 
ДЎХМ Молия Вазирлиги томонидан ҳукумат номидан қоғозсиз шаклда чиқариладиган 
қимматли қоғозлар бўлиб, банклар ва резидент юридик шахслар орасида жойлаштирилади. 
Олинган маблағлар Республика бюджетига тушади. 2006 йил мобайнида муомалада 
муддати 546 кун (18 ой) бўлган ДЎХМни жойлаштириш бўйича 22 та аукцион ўтказилган. 
Биржада 233 та иккиламчи савдо ўтказилган. Улардан савдолар айланмаси 1,6 баробар ўсган. 
2004-2006 йиллар мобайнида 59 та нашр эмиссия қилинган. 2006 йил 1 январ ҳолатига 
муомалада 32 та ДЎХМ бўлган. 
Марказий банк облигациялари фақат юридик шахслар ўртасида жойлаштирилмоқда. 
Яқин келажакда ДҚМО бозорига жисмоний шахсларни ҳам иштирокига йўл қўйилса, бу 
қимматли қоғозлар бозорида рақобатнинг кучайишига олиб келади.