Тилшунослик назарияси

Расмус Раск 
 
Ф.Бопп билан деярли бир вақтда, аммо унга мутлақо боғлиқ бўлмаган ҳолда ҳинд-Европа 
тилларининг қиёсий-тарихий тадқиқи билан даниялик буюк тилшунос проф. Расмус 
Христиан Раск ҳам шуғулланди. 
Р.Раск 1811 йилда «Исланд тили бўйича қўлланма» номли биринчи ишини эълон қилди. 
Ушбу тадқиқотидаёқ Ф.Боппдан ҳам олдин грамматик кўрсаткичларни, айниқса, 
қўшимчаларни қиёслашнинг муҳимлигини айтиб ўтди. Айни вақтда у, Бопп ғояларини 
тўлдирган ҳолда, лексик қиёслашга ҳам катта аҳамият берди ва бу жараёнда даставвал энг 
зарурий тушунчалар, ҳодисалар ва предметлар билан боғланган лексикани ҳисобга 
олинишини тўғри таъкидлади. 
1818 йилда Р.Раскнинг «Қадимги шимол тили соҳасидаги тадқиқот ёки исланд тилининг 
келиб чиқиши» номли асосий асари эълон қилинди. У тадқиқотда герман, литва, славян, 
лотин ва грек тилларининг қариндошлигини исботлаб берди. 
Ушбу асарнинг 2-қисми «Фракий тили ҳақида» номи билан 1822 йилда нашрдан чиқди. 
Ишда исланд тилининг ўрнини белгилаган ҳолда унинг гот тиллари гуруҳига ва фракий (грек 
ва лотин) тилларига бўлган муносабатини ўрганади. 
Р.Раск асарларида сўзларнинг ўз маъноларини ўзгартириши мумкинлигига эътибор 
беради. Шунингдек, туб ва ўзлашган сўзларнинг ўзига хос хусусиятларини қайд этади, 
лисоний ҳодисаларни тадқиқ қилишда сўзни мукаммал морфологик таҳлил қилиш 
лозимлигини тавсия қилади. 
У болтиқ тиллари славян тиллари билан маълум боғлиқликка эга бўлса-да, аммо айни 
тиллар ҳинд-Европа тилларининг мустақил шаҳобчаси, тармоғи ҳисобланади, деган 
ҳаққоний фикрни биринчи бўлиб илгари суради. 
Р.Раск, Ф.Боппдан фарқли, ҳинд-Европа тилларини бошқа тил оилалари (масалан, кавказ-
яфетик тиллари ва Индонезия тиллари) билан қориштирмайди. Шунингдек, у ўз тадқиқот-
ларида санскрит тилига мурожаат қилмайди. 
Хуллас, Р.Раск тилшунослик тарихида қиёсий-тарихий методнинг ва германистика 
фанининг асосчиларидан бири сифатида фахрли ўринни эгаллайди. 

---

38