Milliy g‘oya va ma’naviyat asoslari kafedrasi intellektual va ma’naviy tarbiya asoslari fanining

 
GO‘ZALLIK – tabiat, jamiyat, hayot va san’at hodisasi; estetik kategoriya. G. hissiy ta’sir 
o‘tkazish  orqali  insonda  jismoniy  va  ma’naviy  kuchlar  oqimining  ko‘payishiga  shodlik, 
zavqlanishdan  to‘la  ma’naviy  qoniqish  hosil  qilishga  imkon  yaratadi.  G.,  SHiller  iborasi  b-n 
aytganda, inson ozodaligining ramzi sifatida namoyon bo‘ladi. Inson hamma erda va har qanday 
sharoitda tabiatning G.dan zavq oladi, ongli  yoki  anglamagan holda sevinadi,  ma’naviy boylik 
orttiradi. Inson u yoki bu ijtimoiy guruhning, ijtimoiy orzusiga muvofiq keladigan hodisalarni G. 
sifatida baholaydi. Hamma vaqt ham tabiatga estetik munosabat va tabiatni G. qonunlari asosida 
o‘zlashtirish,  uni  “insoniylashtirish”  tabiat  hodisalariga  inson  talab-ehtiyojlari,  maqsad  va 
orzularini  tatbiq  etish  b-n  bog‘lanib  ketgan.  Insonda  tabiatga  qanday  munosabatda  bo‘lish 
tuyg‘usi  sekin-asta inson zoti va tabiat rivojlanib borgani sari shakllanib borgan. Ibtidoiy san’at  
manzarali  tasvir  nimaligini  bilmagan,  tabiat  hodisalarining  go‘zal  yoki  xunuk  ekanligini 
baholamagan.  Qad.  ovchi-musavvir  o‘z  diqqat-e’tiborini  asosan  tirikchilik  manbai  bo‘lgan 
narsalar, voqea-hodisalarga qaratgan edi. O‘sha paytlarda inson faoliyatining asosiy turi bo‘lgan 
ovchilik o‘rniga dehqonchilikning paydo bo‘lishi, inson atrofidagi tabiatni o‘zlashtira boshlashi 
b-n tabiat boshqacha ijtimoiy mezonlar orqali baholanadi, o‘lchanadi, inson uchun tabiatni go‘zal 
va  xunuk  tomonlari  ayon  bo‘la  boshlaydi.  Inson  kuch-qudratiga  nisbatan  tabiat  kuchlarining 
qudratliligi, tabiatni estetik o‘zlashtirishning ilk bosqichini belgilab berdi. Dastlabki paytlarda, u 
o‘zida  G.  va  foydalilik  tomonlarining  teng  bo‘lishini  o‘zida  ifodaladi.  G.ni  yuksak  darajadagi 
foydalilik tarzida idrok etish G.ning ko‘rinishlaridan faqat bittasini o‘z ichiga oladi. SHu  narsa 
aniq-ravshan  bo‘lib  bormoqdaki,  tabiatga  faqat  moddiy  manfaatdorlik  nuqtai  nazaridan 
munosabatda  bo‘lish  butunlay  istiqbolsizdir.  Insoniyat  hozir    atrof-muhitni  muhofaza  qilish 
zaruriyatini  anglab  etmoqda.  San’atdagi  G.  ko‘p  qirrali,  ko‘p  o‘lchovli  tomonlarga  ega.  Ular 
orasida estetik ideal (orzu) belgilovchi ahamiyat kasb etadi. San’at go‘zal va xunuk hodisalarni 

---

87 
 
aks ettirishi mumkin,  lekin  uning o‘zi  hamma vaqt  ham  go‘zaldir, chunki  u estetik orzu,  ya’ni 
G.ning  zaruriy  xossasini  singdirgan  tasavvurni  o‘z  ichiga  olgandir.  San’at  o‘zining  barcha 
taraqqiyot  bosqichlarida  estetik  orzu  o‘zgaruvchanligini,  uning  ijtimoiy  va  milliy  jihatlardan 
bog‘liqligini  nozik  did  va  mahorat  b-n  ifodalab  beradi.  Ko‘p  asrlar  davomida  san’at  estetik 
orzuni  ro‘yobga  chiqarishning  ikki  asosiy  yo‘nalishini  ishlab  chiqdi.  Uning  birinchisini  ijobiy 
qahramon  obrazini  yaratish  orqali  estetik  orzuni  ro‘yobga  chiqarish  yo‘li  tashkil  etadi.  Ilg‘or 
orzularga qarama-qarshi hayot  hodisalarini tasvirlash  estetik orzuni  qaror toptirishning ikkinchi 
yo‘lidir.  San’atdagi  G.  uning  haqqoniyligidan  ajralmagan  holda  qaror  topadi.  San’atda  badiiy 
haqiqatsiz  G.ning  bo‘lishi  mumkin  emas.  Haqiqat  va  G.  birligi  san’at  taraqqiyotining  muhim 
qonuniyatlaridan  biridir.  San’atdagi  G.ni  haqli  ravishda  shakl  va  mazmun  birligi  b-n  bog‘lab 
mushohada etadilar. Kamolotga, G.ka intilish ko‘p jihatdan eng muvofiq shaklni izlab topish b-n 
bog‘liq bo‘lib, bu shakl  narsaning mazmuniga mos kelishini taqozo etadi. G. qonunlari bo‘yicha 
yaratish  mutanosib  shakl  izlab  topishni  o‘z  ichiga  oladi.  SHaklning  mazmunga  mos  kelishi 
san’atdagi  G.ning  mezonidir.  YUqorida  bayon  hilingan  fikr-mulohazalardan  xulosa  qilib  shuni 
aytish  mumkinki,  san’atdagi  G.  uning  kamolot  darajasi  ko‘p  qirrali,  murakkab  tizim  birligini 
ifodalaydi.  Uning  tarkibiy  qismlari  sifatida  tasvir  ob’ektining  G.i  estetik  orzuning  haqqoniyligi 
va  ilg‘orligi,  voqelikni  bilishning  haqiqiy  va  chuqur  mazmundor  ekanligi  badiiy  mahoratning 
yuksakligida namoyon bo‘ladi. 
DIYONAT–  (arab.  dindorlik,  to‘g‘rilik,  insof)  Xudodan  qo‘rqish,  gunoh  qilmaslik,  savob 
ishlarni amalga oshirish, imonli-e’tiqodli,  sofdil va mard bo‘lish,  diniy qonun-qoidalarga qattiq 
rioya etish, dindorlik, taqvodorlik, vijdon, insoflilik. Diyonatli odam to‘g‘riso‘z, haqgo‘y bo‘ladi, 
haromdan hazar qiladi, birovning zarariga ish qilmaydi, hamiyatli, nomusli, oriyatli bo‘ladi