So’z boshi

Spermatset  (Cetaceum)  –  qattiq,  oq  rangli,  plastik-kristallik  tuzilishga  ega 
bo‘lgan, moysimon, xidsiz massa. Suyuqlanish harorati 45-54
0
S, tarkibi setil spirti 
(S
16
N
33
ON) va palmitin kislotasidan iborat bo‘lgan murakkab efir bo‘lib, saqlanish 
davomida  turg‘un.  Asosan  surtma  asoslarining  tarkibiga  yuqori  zichlik  va 
qovushqoqlik,      dag‘al  emulsiyalar  xosil  qilish  xisobiga  asos  tarkibidagi  suvni 
o‘zigi shimib olish uchun qo‘shiladi. O‘zidan moysimon dog‘ qoldirmaydi. Kislota 
soni 2 dan katta emas. U Suvda ham spirtda ham erimaydi. Qaynoq 95% spirt, efir 
va xloroformda eriydi. 
 
Mum (Cera) – asalari mumi qo‘ng‘ir-sariq (Cera flava) yoki oq, oqish rangli 

---

67 
 
(Cera  alba)  63-65
0
S  haroratda  suyuqlanadigan  donsimon  massa.  Oq  mum  sariq 
mumni quyosh nurlari ta’sirida oqartirish bilan olinadi. Sariq mumning kislota soni 
17-20,5  oralig‘ida,  oq  mumniki  esa  18,7-22,4  oralig‘ida  bo‘lishi  kerak.  Suv  va 
spirtda erimaydi. Qaynoq spirt, efir va xloroformda, yog‘ va efir moylarida qisman 
eriydi.  Alohida o‘zi surtmalar texnologiyasida asos sifatida ishlatilmaydi, asosan 
asoslarga  etarli  zichlik  va  qovushqoqlikni  berishda  ishlatiladi.  Kimyoviy 
agentlarga nisbatan turg‘un. 
 
Uglevodorodli  asoslar.    Bu  asoslar  surtmalar  texnologiyasida  alohida  asos 
sifatida  yoki  quyida  keltirilgan  shu  guruhdagi  asosiy  asoslar  bilan  birgalikda 
ishlatiladi:  vazelin,  petrolatum,  parafin,  serezin,  vazelin  moyi,  sun’iy  vazelin  va 
naftalin nefti. 
 
Vazelin  (Vaselinum)  –  suyuq,  yarim  suyuq  va  qattiq,  tarkibi  7  tadan  35 
tagacha  uglerod  atomini  saqlagan  uglevodorodlar  aralashmasi  bo‘lib,  umumiy 
tarkibning  20-50%  yon  zanjirida    mikrokristallik  uglevodorodlarni  saqlaydigan 
izoparafinlar,  siklik  parafinlar  va  alifatik  birikmalardan,  10%  esa  normal 
parafinlardan  iborat.  Vazelinning  qattiq  strukturali  elementlari  uglevodorodlarni 
suyuq  fraksiyalarini  ushlab  qoluvchi  uch  qavatli  to‘rdan  iborat.  Vazelin  tashqi 
ko‘rinishi bilan bir jinsli, ipsimon cho‘ziluvchan, gel hosil qiluvchi massa bo‘lib, 
hidsiz, oq rangli (Vaselinum album) yoki sariq rangli (Vaselinum flavum), 37-50
0
S 
haroratda  suyuqlanadi.  Buyum  oynachasiga  surtib  ko‘rilganda  bir  xil  qalinlikdagi 
tekis  plenkani  xosil  qiladi.  Xar  ikki  vazelin  xam  farmatsevtik  va  tibbiy  nuqtai 
nazaridan  bir  xil.  Oq  vazelin  to‘laligicha  turli  rang  beruvchi  moddalarda  holi. 
Suvda erimaydi, spirtda kam eriydi, efir va xloroformda eriydi, moylar, yog‘lar va 
mumlar  bilan  xoxlagan  nisbatlarda  aralasha  oladi  (kastorovoy  moyidan  tashqari). 
Vazelin olingan xom ashyo neftning xiliga qarab vazelin turli xildagi suyuqlanish 
harorati va tuzilish-reologik xossalarini namoyon qiladi. Surtma asosi sifatida past 
suyuqlanish  haroratiga  yaqin  bo‘lgan  vazelindan  foydalanish  maqsadga  muvofiq. 
Vazelin ko‘z surtmalarini tayyorlashda indifferentligi va turg‘unligi uchun ayniqsa 
keng  qo‘llaniladi.  Oddiy  vazelindan  tashqari  amaliyotda  uning  modifikatsiyasi  - 
petrolatum (suyuqlanish harorati 60
0
S) yumshoq asos sifatida ishlatiladi.