So’z boshi

Gidrofil asoslar. 
 
Bu guruhga mansub bo‘lgan surtma asoslari teriga surtilganda o‘zlaridan hech 
qanday  iz  yoki  dog‘  qoldirmaydi.  Ular  teriga  surtilgandan  so‘ng  xar  xil  vaqt 
oralig‘ida  qurib,  bir  necha  vaqt  oralig‘ida  terida  ushlanib  turilib,  so‘ng  birdaniga 
so‘riladi.  Suvning  bug‘lanishi  terining  haroratiga  bog‘liq  ekan,  bu  guruh  asoslari 
xo‘l  bog‘lamlarga  o‘xshash  sovutuvchi  ta’sirga  ham  ega.  Ular  ko‘plab  dori 
moddalari  bilan  mos  keladigan  asoslar  bo‘lib,  tashqi  suvli  fazalaridagi  dori 
moddalarini  oragnizmning  to‘qimalariga  oson  o‘tkazadi.  Ular  fizik-kimyoviy 
xususiyatlari  bilan  suvda  erimaydigan,  lekin  suvda  bo‘kadigan  yuqori  molekulali 
brikmalar (YUMB), kolloid gellar (yarim kolloidlar) va dispers kolloid moddalarga 
o‘xshashdir.  
 
Sovunli  asoslar.  Bu  asoslar  asosan  ixtiol,  qora  moy  va  boshqa  moddalardan 
surtmalardan  surtmalar  tayyorlashda  keng  qo‘llaniladi.  Sovunli  asoslar  sovunni 
suvda  qizdirish  yo‘li  bilan  eritish  orqali  yoki  ularni  suvni  glitserin  bilan 
aralashmasi,  stearin  kislotasining  potash  bilan  yoki  kalsiyli  soda  bilan 
aralashmasida  eritish  orqali  olinadi. Natijada  xar  xil qovushqoqlikdagi  gidro  yoki 
glitserogellar xosil  bo‘ladi.  Kaliyli  sovunlar  ancha  yumshoq  gellarni  xosil qiladi. 
Sovunli asoslar teri orqali oson so‘riladi. Ular yuqori gidrotrop xossali bo‘lganligi 
uchun moyli asoslar bilan yaxshi aralashib, emulsion asoslar xosil qiladi. Sovunli 
asoslar  ishqori  sharoitga  ega  bo‘lganligi  uchun  ularni  butunlay  indifferent  deb 
bo‘lmaydi.  
 
Jelatin-glitserinli asoslar. Bu asoslar tarkibida turli xil miqdorlarda jelatin (1-
3%)  va  glitserin  (10-30%)  saqlaydi.  Bu  asosni  tayyorlash  uchun  bo‘laklarga 
bo‘lingan  jelatin  belgilangan  miqdordagi  suv  bilan  aralashtirilib,  3-4  soatga 
bo‘ktirish  uchun  qoldiriladi.  So‘ng  glitserin  qo‘shilib,  suv  xammomida  qizdirish 
bilan  bir  jinsli  massa  xosil  bo‘lgunga  qadar  aralashtiriladi.  Natijada  teriga  oson 
surtiladigan va teridan tez yuviladigan massa xosil bo‘ladi. Biroq ular tez buziladi. 
 
Tabiiy polisaxarid eritmalari.