Biolog 10 indd


-rasm. Qoramol zotlari va ularning ajdodi.  89-rasm



Download 3,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet218/321
Sana17.08.2021
Hajmi3,63 Mb.
#149616
1   ...   214   215   216   217   218   219   220   221   ...   321
Bog'liq
biologiya 10 uzb (1)

90-rasm. Qoramol zotlari va ularning ajdodi. 
89-rasm. Kaptar zotlari: 1 – yovvoyi 
ko‘k qoya kaptari; 2 – bo‘qoq kaptar; 
3 – yakobin kaptari; 4 – turman; 
5 – pochtachi kaptar; 6 – tovus kaptar.
1
2
3
4
6
5


169
Darvin  sun’iy  tanlash  bilan  yovvoyi  hayvonlarni  xonakilashtirish  mum-
kinligini tajriba orqali isbotlash imkoniyatiga ega bo‘lmagan. XX asr ikkinchi 
yarmida  akademik  K.  D.  Belyayev  sun’iy  tanlash  yo‘li  bilan  yovvoyi  hay-
von larni  xonakilashtirish  mumkinligini  tajriba  orqali  isbotlab  berdi. 
U kumushsimon  qora  tulkilar  ustida  kuzatish  ishlarini  olib  borib,  ularning 
odamga  nisbatan  xatti-harakati  har  xil  ekanligini  aniqladi.  Tulkilarning  bir 
guruhi  odamga  tashlanuvchan,  o‘ta  tajovuzkor,  ikkinchi  guruhi  odamga 
tashlanishga qo‘rqib turadigan, lekin unga tashlanishni xohlaydigan, uchinchi 
guruhi esa xotirjam instinktli ekanligi ma’lum bo‘ldi. 
K.  D.  Belyayev  uchinchi  guruhga  mansub  erkak  va  urg‘ochi  tulkilarni 
ajratib,  alohida  urchita  boshladi.  Nasllar  orasidan  olim  yana  odamga  tez 
ko‘nikuvchi  tulkilarni  tanlab  bordi.  Bunday  tulkilarning  bir  necha  avlodida 
sun’iy tanlash o‘tkazish natijasida xuddi xonaki itlarga o‘xshash, ya’ni odamga 
tez  o‘rganadigan,  erkalaganda  xursand  bo‘ladigan  tulkilar  chiqarildi.  Xatti-
harakatiga  qarab  o‘tkazilgan  sun’iy  tanlash  natijasida  tulkilarning  morfologik 
va  fi ziologik  belgilari  ham  o‘zgardi.  Tajribada  tashqi  quloq  suprasi  osilgan, 
dumini esa gajak holda egib turadigan tulkilar olindi. Yovvoyi tulkilar odatda 
yilda  bir  marta  –  aprelda  urchisa,  xonakilashtirilganlari  esa  ikki  marotaba 
dekabr-yanvar va mart-aprel oylarida urchigan.
Darvin  sun’iy  tanlashning  muvaff aqiyatli  chiqishi  tanlash  uchun  olin-
gan  organizmlarning  son  jihatdan  ko‘pligiga,  ulardagi  individual  o‘zgaruv-
chanlikka, seleksionerning tajribasi va sinchkovligiga, tanlash olib borilayot gan 
organizmlarning  nazoratsiz  chatishmasligiga,  tanlash  ta’sirini  irsiy  o‘zga-
ruvchanlik tufayli to‘plana borishiga bog‘liq deb hisoblagan. 
Sun’iy  tanlash  o‘zida  bir-birini  to‘ldiruvchi  uch  hodisani  mujas samlash-
tiradi:  ko‘zlangan  maqsadga  mos  organizmlarni  tanlash  va  saqlash;  inson 
talablariga  mos  bo‘lmagan  organizmlarni  yaroqsizga  chiqarish;  chatishtirish 
uchun  zarur  bo‘lgan  ota-ona  formalarini  saralash  hamda  ulardan  yangi-yangi 
nasl olish.
Binobarin,  yangi  nav  va  zot  chiqarishda  irsiy  o‘zgaruvchanlik  va  sun’iy 
tanlash asosiy omil, ya’ni harakatlantiruvchi kuch hisoblanadi. Darvin zamoniga 
nisbatan hozirgi vaqtda yangi nav, zot chiqarish metodlari takomillashgan.
Darvin  sun’iy  tanlash  yo‘li  bilan  yovvoyi  hayvonlarni  xonakilashtirish, 
yovvoyi  o‘simliklarni  madaniylashtirish,  zot  va  navlarning  belgi-xossalarini 
o‘zgartirish  mumkinligini  aniqlagach,  tabiiy  sharoitda  yashaydigan  orga-
nizmlarda  ham  shunga  o‘xshash  jarayon  ro‘y  berishi  mumkin  degan  fi krga 
keldi. U har qanday o‘simlik, hayvon nasl qoldirganda yangi avlod ota-onadan, 


170
shuningdek,  o‘zaro  ayrim  belgi-xossalari  bilan  farq  qilishini  kuzatdi  va  uni 
shaxsiy o‘zgaruvchanlik deb nomladi. 
Darvin organizmlarda shaxsiy o‘zgaruvchanlik borligini yangi tur bilan tur 
xilini taqqoslash yo‘li bilan ham isbotladi. «Tur xili» deganda olim turga xos 
belgi-xossalar yaxshi ifodalanmagan organizmlar guruhini tushungan. Olimlar 
bir tur bilan ikkinchi tur orasida oraliq formalar uchramaydi, lekin tur bilan tur 
xili orasida oraliq formalarning uchrashi tabiiy bir hol deb hisoblaganlar. Shu 
bois tur xillarini Darvin yashagan davrda «shubhali turlar» deb ham atashgan. 
Tur  xillarining  tabiatda  mavjudligi  tufayli  olimlar  turlar  sonini  aniqlashda 
qiyinchilikka duch kelganlar. 

Download 3,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   214   215   216   217   218   219   220   221   ...   321




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish