Biolog 10 indd

Ongsiz tanlash. Arxeologiya ma’lumotlarining ko‘rsatishicha, odam paydo 
bo‘lmasdan ilgari Yer yuzida madaniy o‘simliklar, xonaki hayvonlar bo‘lmagan. 
Ibtidoiy odamlar yovvoyi hayvonlarni ovlash, tabiatda yovvoyi holda o‘suvchi 

---

167
o‘simliklarning  urug‘lari,  mevalari  va  boshqa  qismlarini  iste’mol  qilish  bilan 
hayot kechirgan. Bundan 9–10 ming yil oldin yovvoyi hayvon bolalarini qo‘lga 
o‘rgatish, yovvoyi o‘simliklar orasidan oziqabop xillarini o‘z kulbalari atrofi ga 
ekish rasm-rusum tusini olgan va bu tajriba avloddan avlodga o‘ta boshlagan.
Insonlar har gal qo‘l ostidagi hayvonlar, o‘simliklar orasidan ko‘p mahsulot 
beradigan xillarini saralab, boshqalarini o‘z ehtiyojlari uchun ishlatgan. Bunday 
saralash  ming  yillar  mobaynida  davom  etgan.  Oqibatda  odam  xohishidan 
tashqari yovvoyi o‘simlik, hayvonlardan foydali belgi-xossalari bilan birmuncha 
farq qilgan mahalliy hayvon zotlari, o‘simlik navlari paydo bo‘lgan. 
Insonlar  faoliyatida  ma’lum  belgiga  ega  yangi  nav,  zot  chiqarish  asosiy 
maqsad  qilib  olinmaganligini  e’tiborga  olib,  Ch.  Darvin  bunday  ibtidoiy 
tanlashni ongsiz tanlash deb nomladi. Sun’iy tanlashning ongsiz shakli hozirgi 
vaqtda  ham  rivojlanishi  qoloq  bo‘lgan  qabilalarda,  dehqon  xo‘jaliklarda 
qo‘llanib kelinmoqda. Masalan Ch. Darvin «Bigl» kemasidagi safari chog‘ida 
Janubiy  Amerikaning  Olovli  Yerida  yashovchi  qabilalar  ocharchilik  paytida 
vidra  ovlashda  unchalik  ko‘mak  bermaydigan  it  hamda  mushuklarni  yeb, 
yordam  beruvchi  itlarni  saqlab  qolganlarini  ko‘rgan.