Biolog 10 indd

Mustaqil  bajarish  uchun  topshiriq:  Sun’iy  tanlash  bilan  tabiiy  tanlanish 
o‘rtasidagi o‘xshashlik va farqlarni yozing. 
Ko‘rsatkichlar
Sun’iy tanlash Tabiiy tanlanish
Tanlash uchun material
Foydali o‘zgarishlarga ega organizmlar taqdiri
Foydasiz va zararli o‘zgarishli organizmlar taqdiri
Tanlash yo‘nalishi 
Individual o‘zgaruvchanlik 
tavsifi 
Tanlash ta’sirining jadalligi
Tanlash natijasi 
Tanlovchi omil

---

171
40-§.  EVOLUTSIYANI  HARAKATLANTIRUVCHI 
KUCHLAR.  IRSIY  O‘ZGARUVCHANLIK
Darvin  har  qanday  hayvon,  o‘simlik  organizmi  nasl  qoldirganda,  yangi 
bo‘g‘in  ota-ona  formalaridan  va  o‘zaro  ayrim  belgilari  bilan  farq  qilishini 
aniqlagan  va  uni  shaxsiy o‘zgaruvchanlik atamasi  bilan  ta’rifl agan.  Darvin 
yashagan davrda hayvonlar bilan o‘simliklarning o‘zgarishi to‘g‘risidagi bilimlar 
yetarli emas edi. Shunga qaramay, u har qanday o‘zgaruvchanlikning asl sababi 
atrofdagi  muhitning  o‘zgarishida  ekanligini  e’tirof  etdi.  Uning  mulohazasiga 
ko‘ra, tashqi muhit organizmga bevosita va bilvosita ta’sir etadi. Bevosita ta’sir 
etganda  tashqi  muhit  omillari  shu  organizmga  to‘gridan  to‘g‘ri  ta’sir  etadi. 
Bilvosita ta’sir mazkur organizmning kelgusi avlodida namoyon bo‘ladi. 
Tashqi muhitning organizmga ko‘rsatadigan ta’siri ikki xil – muayyan va 
nomuayyan bo‘lishi ham mumkin. Tashqi muhitning muayyan ta’sir etishida 
bir  tur,  zot,  navga  mansub  organizmlar  va  ularning  kelgusi  avlodi  bir  yo‘na-
lishda  o‘zgaradi.  Muayyan o‘zgaruvchanlik  guruhli o‘zgaruvchanlik  ham 
deb  ataladi.  Masalan,  oziqning  o‘zgarishi  hayvonlarning  mahsuldorligiga 
va  o‘simliklarning  hosildorligiga  ta’sir  etadi.  Kunlar  sovishi  bilan  shimolda 
yashovchi  barcha  sutemizuvchi  hayvonlarning  juni  qalinlashadi.  Muayyan 
o‘zgaruvchanlik  evolutsiya  jarayonida  organizmlarning  reaksiya  normasi 
doirasida muhitga moslanishini ta’minlaydi.