Зиѐвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

саллам ҳузурларига келиб: “Эй Расулуллоҳ, менга таълим беринг, лекин қисқароқ қилинг”, 
деди. Шунда у зот: “Агар намозга турсанг видолашаѐтган (яъни, сафарга кетишдан олдин оиласи, 
яқинлари билан хайрлашаѐтган) кишидек намоз ўқи. Узр сўра(шга сабаб бў)ладиган гапни сўзлама. 
Одамлар қўлидаги нарсадан умидингни уз (яъни, бировнинг молидан тама қилма)”, дедилар” (Ибн 
Можа, Аҳмад, Табароний ривоят қилган. Ривоят санади заиф
214
). 
Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу ўғлига шундай деган: “Эй ўғлим, агар намоз ўқисанг, 
видолашаѐтган кишидек ўқи, яна намоз ўқийман, деб ўйлама. Шуни бил, мўмин банда икки яхшилик 
ўртасида вафот этади: биттаси қилгани, иккинчиси қилишга ҳали улгурмагани
215
”. 
Бакр Музаний: “Агар намозинг сенга фойда беришини истасанг, бошқа намоз ўқийман, деб 
ўйлама”, деган
216
. 
Илмсизлигимиз сабаб биз ўлимдан кўра дунѐни кўп эслаймиз, ўткинчи кунлар фароғатини 
хушлаймиз, фоний ҳаѐтимиз абадийдек туюлади, ҳеч қачон ўлмайдигандек узун орзуларга бериламиз. 
Ўлимни эсламаслик, ўлимдан – худди энг ашаддий душманидан қўрққандек – қўрқиш инсон ҳаѐтини 
заҳарлайди. Куни келиб умр дафтари ѐпилишини бот-бот эслаган одамнинг басират кўзлари очилади, 
қалби нурланади, охиратга рағбати ортади. Ўлимни эслаган одам ғофилликдан йироқлашади. Ғафлат 
уйқусидан уйғонган кишининг маънавий олами баланд, ибодати тўкис, ўзгаларга меҳр-оқибати кучли 
бўлади. Ҳаѐт сувдай оқиб ўтиб кетишини, охират абадийлигини билган инсон намозга, бошқа эзгу 
амалларга ўзгача назар билан қарайди, у дунѐда мана шу савобли ишларим менга асқатади, деб 
ишонади, шу йўлда борини бериб ҳаракат қилади. Мана ўлимни эслашнинг хушуъ ҳосил қилишдаги 
фойдаси нимада! 
Ҳозир бизда бир нарса одат бўлган: кўпинча киши “Намоз ўқиб бўлиб фалон ишни қиламан”, 
деб режалаштиради, ҳатто намозида ўша ишни қандай амалга оширишни ўйлайди. Шу билан хаѐли 
212
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам менга: 
“Аллоҳни кўзинг билан кўриб тургандек амал қил. Агар сен У Зотни кўрмасанг, У Зот сени кўриб туради. Таҳоратни 
мукаммал қил. Агар масжидга кирсанг намозингда ўлимни эсла. Зеро, киши намозда ўлимни эсласа, уни чиройли адо 
этишга интилади. Сен “Бундан бошқа яна намоз ўқийман”, деб ўйламайдиган одамдек намоз ўқи. Узр сўраладиган ҳар 
қандай ишдан эҳтиѐт бўл” деб насиҳат қилганлар” (Байҳақий “Аз-зуҳдул кабир”да ривоят қилган). 
213
Ҳофиз Ибн Ҳажарга кўра, мазкур ҳадис санади ҳасан (Манба: Жалолиддин Суютий, “Жомеул аҳодис”). 
214
Шуайб Арнаут наздида бу ривоят санади заиф. 
215
Абу Нуайм “Ҳилятул авлиѐ”да келтирган. 
216
Манба: Зайниддин Бағдодий, “Жомеул улуми вал ҳикам”. 

---

102 
чалғийди, пайдо бўлган озгина хушуъни ҳам бой беради. Юқоридаги тавсиялардан хулоса қиладиган 
бўлсак, намоздан кейин фалон ишни қиламан, деб қатъий ишонмаган маъқул. Чунки ҳали у юмушга 
улгурадими, йўқми, Аллоҳ билади. У ишдан кўра унга ўлимнинг яқинлиги аниқроқ. Шунинг учун 
киши кўпроқ ўлимни ўйласа, намозининг сифати ҳақида қайғурса, қалбида гўзал бир хушуъни топади, 
иншааллоҳ
217
.