Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

5.2. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг ҳуқуқий 
мазмуни ва аҳамияти
Иккинчи жаҳон уруши тугаганидан сўнг тинчлик, хавфсизлик ва давлат-
лараро ҳамкорликни қўллаб — қувватлаш ва мустаҳкамлаш мақсадида Бир-
1 Карташкин В. А. Права человека в международном и внутреннем праве. — М., 1995. — С. 58.

---

65
лашган Миллатлар Ташкилоти тузилган эди. Инсон ҳуқуқ ва эркинликлари-
ни ҳимоя қилиш унинг фаолиятида муҳим йўналиш ҳисобланади.
БМТнинг дастлабки эришган муҳим ютуқларидан бири, бу Бош Ассамблея 
томонидан 10 декабрь 1948 йилда Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларация-
сининг қабул қилиниши бўлган.
Ассамблея Декларацияни “барча халқлар ва барча давлатлар томонидан 
бажарилишига интилишини таъминлаш вазифаси” эканлигини эълон қилди. 
У бутун дунёдаги аъзо­давлатларни Декларацияда мустаҳкамланган ҳуқуқ 
ва эркинликларни ҳурмат қилиш ва таъминлашга чақирди. Ҳар йили 10 декабр 
бутун дунёда Декларация қабул қилинган кун сифатида Инсон ҳуқуқлари куни, 
деб байрам қилинади. Декларациянинг тарихий аҳамияти шундаки, у бутун 
дунёда тан олинган ва умумий бўлган ҳуқуқ ва эркинлик лар рўйхатини ўзида 
мужассамлаштирган биринчи халқаро характердаги ҳужжатдир.
Декларацияда қуйидаги умум эътироф этилган инсон ҳуқуқларининг тўлиқ 
рўйхати келтириб ўтилган:
Шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар:
яшашга бўлган ҳуқуқ, эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқи (3­модда);
қулликнинг таъқиқланиши (4­модда);
қийноқларнинг таъқиқланиши, инсон қадр­қимматини камситувчи ёки 
ноинсоний муомалар ва жазолашларнинг таъқиқланиши (5­модда);
ҳар бир инсоннинг ҳуқуқий субъект бўла олишининг тан олиниши (6­модда);
асосий ҳуқуқларини бузилишига сабаб бўлган ҳаракатларга қарши суд 
ҳимоясига бўлган ҳуқуқ (7­модда);
ҳуқуқларни суд томонидан самарали тикланишига бўлган ҳуқуқ (8­модда);
ўзбошимчалик билан қамоққа олиш, ушлаб туриш ёки сургун қилишдан 
ҳимоя қилишга бўлган кафолат (9­модда);
мустақил ва бетараф судга бўлган ҳуқуқ (10­модда);
айбсизлик презумпцияси, қонуннинг орқага қайтиш кучининг йўқлиги 
(11­модда).