Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

26 

 

 Oʻl  –  jonlilarda    hayotning    tugashi,    oʻl  –  oʻsimlik    palagining    soʻlishi, qurishi  

kabi.

30

 

Metafora  yoʻli  bilan  ma’no  koʻchishiga  quyidagi  misollarni  ham 

keltirishimiz mumkin:  

Shabistonida tugʻdi bir yangi oy,  

          Yangi  oy  yoʻqki  ,  mehri  olamoroy.  (Xoqon  umrining  gʻamli  davrida 

tugʻilgan  farzandi,  yaʻni  istioraviy  yoʻl  bilan  Farhodni  bildiradi,  uning  tugʻilishi 

qorongʻu kechada yangi oyning paydo boʻlishiga qiyoslanadi. Mehri olamoroy esa 

olamni yorituvchi quyosh demakdir.)  

Bundan tashqari yana ayrim bir soʻzlarimiz borki, ularni ham ma’nosini izohlashga 

harakat qilamiz. Oʻzbek tiliga fors – tojik tilidan oʻzlahgan ―dahana‖ soʻzi ―ogʻiz‖ 

ma’nosini ifodalaydi. ―Yulduzli tunlar‖ asarida ham dahana  soʻzi ―daraning ogʻzi, 

kirib  chiqiladigan  joy‖    ma’nosida  qoʻllangan.  Shartli  oʻxshashlik  asosida  ma’no 

koʻchganligini  koʻrishimiz  mumkin.  ―  Soʻng  odam  oyogʻI  tegmagan  tik 

qoyatoshlar  va  zovlar  orasidagi  bahaybat  daraning  dahanasini  va  harbiy  jihatdan 

qulay balandliklarni egallab oldi.‖ (― Boburnoma‖) 

―Biror  predmetning  nomi boshqasiga  ular  bajargan  oʻxshashlik  asosida 

koʻchirilishi  –  funktsional  koʻchirish    deyiladi.  Bu    soʻz    lotin    tilidan    oligan 

boʻlib,    funktio  –  faoliyat,    vazifa    degan    ma’noni    anglatgan.    Funktsional  

koʻchirish  ham  oʻxshashlik asosida  voqe boʻladi.  Bu  jihatdan  u  metafora  yoʻli  

bilan    koʻchirishga      juda    yaqin.    Farq    shundaki,  metafora    yoʻli    bilan  

koʻchirishda    predmetlar    orasidagi      tashqi    koʻrinish  jihatidan,        material  

jihatidan      oʻxshashlik    oʻxshashlik    asosga    olinsa,      funktsional    koʻchirishda  

vazifa  jihatidan  oʻxshashlik  nazarda  tutiladi.  Masalan:  qush  tanasidagi   uchish  

                                                           

30

RahmatullayevSh. Hozirgiadabiyo’zbektili. 1-kitob. T.:Mumtozso’z, 2010. 62-bet 

---