Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

23 

 

        Bundan  tashqari,  ― oxir,  xotima  ‖ ma’nosi  ham  oʻsib  chiqqan:  boshi  berk  

koʻcha    kabi.

27

        Bu  kabi holatlarga  nisbatan  tilshunoslikda  ―enantiosemiya‖  deb 

ataluvchi  atama  ishlatiladi.  Yaʻni  ,  bunda  bir  soʻzning  ayrim  oʻrinda  oʻzi 

ifodalayotgan  ma’noga  zid  ma’noda  ishlatiladi.  Masalan:  Uzun  yoʻlning  u 

boshidan bu boshigacha yangi uylar qad koʻtarmoqda.  

                Keltirilgan misolda ―bosh‖ leksemasi ―tomon ‖ ma’nosini anglatmoqda.  

 

Bundan  tashqari  oʻzbek  tilining  boy  lugʻat  tarkibida    yana  shunday  soʻzlar 

ham  bor-ki,  ular  ham  enantiosemiyaga  misol  boʻladi.  Biz  ―Oʻzbek  tilining  izohli 

lugʻati‖da  ―  azal‖  leksemasi  berilgan  boʻlib,  uning  ma’nolariga  diqqatimizni 

qaratamiz:  Azal –  1.  Boshi, boshlanish vaqti  noma’lum  boʻlgan; qadimgi  zamon; 

qadim.  Ariq  qazish,  suv  chiqarish  toʻgʻrisiga  kelsak,  bu  eski  gap,  azalning  ishi.   

M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. 

2.  Boshlanishidan oxirigacha.   

Yaʻni  bunda  yuqoridagi  boshlanish  vaqti  emas,  balki  ibtidosigacha  boʻlgan  vaqt 

nazarda tutilmoqda.  

 

Bunday  xususiyatli  soʻzlar  qatorini  davom  ettirgan  holda  yana  ―Oʻzbek 

tilining  izohli  lugʻati‖ga  murojaat  qilamiz.    ―Basir‖  soʻzining  leksik  ma’nosi 

―koʻruvchi,  koʻradigan‖  boʻlib,  bu  soʻzni  koʻzi  ojiz,  koʻr,  soʻqir  insonlarga 

nisbatan ham ishlatilganligini koʻrishimiz mumkin.  M. Koshgʻariyning ― Devonu 

lugʻotit  turk‖  asarida  yozilishicha,  ―suchik‖  soʻzi  oldin  shirinlikka  nisbatangina 

qoʻllangan boʻlsa, keyinchalik achchiq tamlik ichkilikka nisbatan ham ishlatilgan. 

M.  Rahmonovning  ―  Soʻzlar  olamiga  sayohat‖  kitobida  esa  quyidagi  fikrlarni 

uchratamiz:  ―Ashulani  oʻldirib  qoʻydi,  balo  chiqib  qoldi  hozirgi  yoshlar,  qizlarni 

yigitlarga  hazillashib  ―  oʻling‖  deyishlari  kabi  gaplarda  oʻldirib  (juda  zoʻr),  balo 

                                                           

27

RahmatullayevSh. Hozirgiadabiyo’zbektili. 1-kitob. T.:Mumtozso’z, 2010. 62-bet 

---