Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

21 

 

-  avja  –  behi.  Koshgʻariy  bu  meva  va  daraxt  nomlarini  umumturkiy  emas, 

balki dialektal ekanligini alohida taʻkidlagan.  

-  yigʻda  –  jiyda.  Ushbu  turkiy  tub  monosemantik  soʻz  –  meva  nomi.  Asarda 

jiydaning boshqa bir turi ―chipqon‖ – chilon jiyda. Chipqon yarasi qizillikda jilon 

jiydaga oʻxshagani uchun bu meva shunday atalgan.  

Turkiy elatlar XI asrlarda ―daraxt‖ tushunchasini ― luk, tafgʻach‖ soʻzlari bilan 

atashgan.

23

 

1.2.  Leksikaning koʻchma ma’noli soʻzlar hisobiga boyishi 

Leksik  ma’no  ,  odatda,  biror  bir  belgining  nomi,  harakatning  nomi  va 

predmetning  nomini  boshqa  bir  belgiga,  harakatga  va  predmetga  koʻchirish  bilan 

rivojlanib  kelgan.  Bu  rivojlanishlar  natijasida  soʻzning  ma’no  koʻchishlari  hosil 

boʻlgan.  Bunday  koʻchirishlarga  misol  qilib  quyidagi  koʻchirish  turlarini  keltirish 

mumkin:            

- metafora yoʻli bilan koʻchirish;  

-  metonimiya yoʻli bilan koʻchirish;  

-  sinekdoxa yoʻli bilan koʻchirish;  

-  vazifadoshlik yoʻli bilan koʻchirish;   

Bu  koʻchirish  turlari  baʻzan  alohida-alohida  boʻlmay,  ayrim  holatlarda 

qorishiq  holatlarda  ham  kelishi  mumkin.  Bunday  holda  biz  dominant  ma’nodagi 

koʻchirish turini tanlaymiz. 

―Leksik  ma’no  odatda   bir  predmet,  belgi,  harakatning  nomini  boshqa  bir  

predmet,    belgi,    harakatga    koʻchirish    yoʻli  bilan    rivojlanadi.    Bunday  

koʻchirishning    tabiatini  ,      mavqeyini    har    bir    tilning    oʻzidagi    semantik  

qonuniyatlar  belgilaydi.      

                                                           

23

 Usmonova M. Koshg’ariy qo’llagan daraxt nomlari.// Til va adabiyot ta’limi. 2003, 3-son 

---