Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

a)  leksik evfemizm;  

b)  frazeologik evfemizm;  

                                                           

17

Туйчибоев Б. Яйлов, қишлов, керагаваолтинсўзларинингшаклланиши.//Фзбектиливаадабиёти 2000, 3-сон. 

67-б 

18

З. М. Бобур. Бобурнома. Т.,  1989. 42-43-б 

19

Хожиев А. Тилшунослик терминларининг изоҳли луғати. Т., 2002. 131-б  

---

17 

 

Leksik evfemizmga quyidagilarni misol qilib keltiradi:  Sahobadin Qusam ibn 

Abbos anda borgʻandur. (bormoq)  

Otasining hayotida – oʻq olamdin kechti.   (kechmoq)   

Ushbu  asrda  ―oʻlmoq‖  tushunchasini  oʻzini  oʻn  toʻqqiz  xil  shakldagi  ibora  bilan 

berganini ham aytib oʻtgan. Shu oʻrinda quyidagi misollarga murojaat qilgan:  

1. Tengri rahmatigʻa bor – Bobi Ilohiygʻa yetganda tengri rahmatigʻa bordi.  

2.  Tengri hukmini butkar – Kobulda tengri hukmini butkarmush.  

3.  Dunyoyi foniyni vido qil - … ul zolim badkirdorning habsida dunyoyi foniyni 

vido qildilar.  

 4.   Naql qil – Iroqta gʻaribliqta naql qildi.  

 5.   Jon tortmoq – beklar va yigitlar yaxshi qotlanib, mardona jonlar tortdilar.  

6.  Zoyi boʻl – insonning ―yoʻqolishi‖, nobud boʻlishi: Koʻp eli bu uchmada zoyi 

boʻldi.  

7.  Bosh  olib  it  –  ruhiy  holat  ifodalangan.  Qalloshlik  (shuhratsizlik,  eʻtiborsizlik) 

dan  ozorlangan  va  xorlik  tortgan,  sargardon  kezishdan  charchagan  Bobur  ―bosh 

olib  itmak‖  (yoʻqolmoq)  ni  istaydi.    Dedimkim,  mundoq  dushvorliq  bila 

tirilguncha,  bash  olib  itsam,  yaxshi.  Ibora  tarkibidagi  ―it‖  soʻzi  turkiy  ―yit‖ 

(yoʻqol,  gʻoyib  boʻl  ma’nosidagi  soʻz)  ning  fonetik  oʻzgargan  shakli  (prokopa  it- 

yit)  boʻlib,  hozirgi  oʻzbek  adabiy  tilida  qoʻllanmay,  ayrim  shevalarda  narsa  – 

buymlargagina  nisbatan  ishlatiladi.  Mazkur  iborada  ruhiy  toliqish,  bevafolik  va 

xiyonatdan azoblanish, barcha noxushliklardan koʻz yumush tuygʻulari aks etgan.

20

 

Bundan  koʻrinib  turibdiki,  qadim-  qadimdan  oʻzbek  mentalitetiga  xos  boʻlgan 

tarzda , yaʻni, ―oʻldi‖ soʻzi oʻrniga bir qancha boshqa soʻzlarni keltirish orqali bu 

ma’noni  yumshoqlik  bilan  ifodalab  berish  yetakchilik  qilgan.  Koʻrib  oʻtgan 

misollarimizda ham ―Boburnoma‖  da uchraydigan koʻplab evfemik birliklarning 

faqat ayriminigina koʻrib oʻtdik va misol tariqasida keltirdik. 

                                                           

20

Холманова З. УзМУдотценти.”Бобурнома”дагиэвфемизмларнингфункционал- семантикхусусиятлари. // 

Tilvaadabiyot.2007, 6-son 

---