Zamon, makon va boshqa narsalar haqida. Ayzek Azimov

d
q
 bo‘ladi. Sayyora va tabiiy yo‘ldosh orasidagi tortishish kuchi F
s 
, Quyosh va tabiiy yo‘ldosh 
orasidagi tortishish kuchi esa F
q
 bo‘ladi. Belgilashlarni kelishib oldik.  
Yuqoridagi formulaga ko‘ra, sayyora va tabiiy yo‘ldosh orasidagi tortishish kuchi 𝐹
𝑠
= 𝐺
𝑚∙𝑚
𝑠
𝑑
𝑠
2
 
ga teng bo‘ladi. Aynan o‘sha tabiiy yo‘ldosh va Quyosh orasidagi tortishish kuchi esa 
 
𝐹
𝑞
= 𝐺
𝑚∙𝑚
𝑞
𝑑
𝑞
2
 ga teng bo‘ladi.  
Biz  bu  o‘rinda,  sayyora  va  uning  tabiiy  yo‘ldoshi  orasidagi  tortishish  kuchi  bilan  tabiiy 
yo‘ldosh va Quyosh orasidagi  tortishish  kuchini taqqoslashimiz kerak. Boshqacha aytganda 
biz, 
𝐹
𝑠
𝐹
𝑞
  nisbatni  hisoblashimiz  kerak.  Ta’bir  joiz  bo‘lsa,  ushbu  nisbatni  «arqon  tortish 
koeffitsienti»  ham  deyish  mumkin  bo‘ladi.  Ushbu  koeffitsientni  keltirib  chiqarish  uchun, 
formulalarni o‘zaro bo‘lish kerak. Ya'ni: 
𝐹
𝑠
𝐹
𝑞
= (
𝑚
𝑠
𝑚
𝑞
) ∙ (
𝑑
𝑞
𝑑
𝑠
)
2
 
ni hisoblash kerak.  
Formulalarni  bo‘lishda  bir  necha  hadlar  o‘zaro  qisqarib  ketgan  va  yakuniy  formula  ancha 
soddalashgan. Birinchida, sezganingizdek, unda gravitatsiya doimiysi – G yo‘qolib qoldi. Shu 
sababli,  endilikda  kichik  son  ko‘rsatkichlari  bilan  ishlash  noqulayligi  ham  istisno  qilinadi. 
Shuningdek, tabiiy yo‘ldosh massasi ham qisqarib ketdi (boshqacha aytganda, «arqon tortish 
koeffitsienti»ni  keltirib  chiqarishda  tabiiy  yo‘ldosh  o‘lchamlari  ahamiyatga  ega  bo‘lmaydi). 
Formulada  faqat  sayyora  massasining  Quyosh  massasiga  nisbati  hamda,  tabiiy  yo‘ldoshdan 
Quyoshgacha  bo‘lgan  masofa  va  tabiiy  yo‘ldoshdan  sayyoragacha  bo‘lgan  masofa 
nisbatlarining  kvadrati  qoldi  xolos.  Astronomiyadan  yaxshi  xabardor  bo‘lgan  mutolaachi, 
Quyosh tizimidagi 8 sayyoradan oltitasida, ya'ni, Yerda, Marsda, Yupiterda, Saturnda, Uranda 
va  Neptunda  tabiiy  yo‘ldoshlar  mavjudligini  albatta  biladi.  Chunonchi,  Yupiter  va  Saturn 
sayyoralarida  ko‘p  sonli  tabiiy  yo‘ldoshlarning  butun  boshli  tizimi  mavjud.  Agar, 

---

51 
 
astronomiyaga  oid  jadvallarga  tayanib,  ushbu  sayyoralar  massalarning  Quyosh  massasiga 
nisbatini hisoblab chiqsak, taxminan mana bunday natijalarga ega bo‘lamiz (Quyosh massasini 
1,99∙10
27
 tonna deb olamiz).