Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishda ta'lim  
uslublarining ahamiyati 
  Ta'lim 
muassasalarida 
jismoniy 
tarbiya 
tadbirlari 
talabalarni 
sog‘lomlashtirish  va  jismoniy  rivojlantirish,  hayot  faoliyatiga  tayyorlash  maqsadi 

---

tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya tadbirlarining asosiy vazifasi jismoniy harakatlarga 
o‘rgatish va sport turlari harakatlari texnika va taktikasini shakllantirishdan iborat 
bo‘ladi.  Jismoniy  tarbiya  tadbirlari  talabalarning  jismoniy  tarbiya  darslarida  va 
sinfdan  tashqari  mashg‘ulotlar  shakllarida  o‘tkaziladi.  Jismoniy  tarbiya  darslari 
talabalarni  jismoniy  harakatlarga  o‘rgatish,  jismoniy  harakat  malaka  va 
ko‘nikmalirini  shakllantirishga  qaratilgan  bo‘ladi.  Shuningdek  institut  dasturiga 
muvofiq  bo‘lgan  sport  turlari  bo‘yicha  texnik  va  taktik  tayyorgarlik  malaka  va 
ko‘nikmalari talabalarda jismoniy tarbiya darslari jarayonida shakllantiriladi.  
  Jismoniy  tarbiya  tadbirlarini  tashkil  etishda  talabalarning  yosh,  jins  va 
jismoniy  tayyorgarlik  darajalari  hisobga  olinadi.  Jismoniy  tarbiya  va  sport 
mashg‘ulotlarida  o‘qituvchilar  va  murabbiylar  barcha  talabalarni  jismoniy 
harakatlarga  to‘liq  jalb  etishlari  kerak.  Mashg‘ulotlar  jarayonlarida  jismoniy 
tarbiyadan  ta'limning  zamonaviy  uslublari  va  tamoyillaridan  keng  foydalaniladi. 
Ta'lim  uslublaridan  jismoniy  tarbiyada  og‘zakililik,  amaliy,  ko‘rgazmalilik,  o‘yin 
va musobaqa uslublari asosiy o‘rin tutadi.  
  Jismoniy  tarbiyada  og‘zakililik  uslubidan    jismoniy  mashqlar  va  harakatlar 
bo‘yicha og‘zaki tushuntirish, suhbat, anketa, savol javob, fikr bildirish usullaridan 
foydalaniladi.  Shuningdek  jismoniy  tarbiya  o‘qituvchilari  va  sport  murabbiylari 
o‘zlarida  va  shug‘ullanuvchilarda  buyruq  bera  olish  malakalarini  shakllantirib 
boradilar.  
  Amaliy  uslubda  jismoniy  tarbiya  o‘qituvchilari  jismoniy  mashqlar  va 
jismoniy harakatlarni talabalarga amalda bajarib ko‘rsatadilar. Talabalar jismoniy 
harakatlarni  takrorlab  bajaradilar.  Amaliy  bajarish  jarayonlarida  talabalarda 
jismoniy  harakatlar  malaka  va  ko‘nikmalari  shakllanib  boradi.  Mashqlar  va 
harakatlarni  bajarishda  sodir  bo‘ladigan  xatolar  va  kamchiliklarni  bartaraf  etish 
bo‘yicha o‘qituvchilar uslubiy tavsiyalar va ko‘rsatmalar berib boradilar.  
  Ko‘rgazmalilik  uslubida  jismoniy  harakatlar  va  sport  turlari  harakatlari 
texnika  va  taktikasini  shakllantirish  bo‘yicha  video  va  kinofilmlar  namoyish 
qilinadi,  taqdimotlar  tashkil  etiladi.  Plakatlar,  stentlar,  afishalar  va  namoyishlar 
tayyorlanadi. Bunday  uslub  jarayonlarida sportchilar texnik va taktik  tayyorgarlik 
jismoniy  fazilatlarni  rivojlantirish  bo‘yicha  uslubiy  tavsiyalar  va  ko‘rsatmalarga 
ega bo‘ladilar.  
  O‘yin  uslubi  boshlang‘ich  sinf  talabalarining  jismoniy  tarbiya  tadbirlarini 
tashkil  etishda  keng  qo‘llaniladi.  Shunga  qaramay  talabalarning  barcha  yosh 
bosqichlarda  o‘yinlarda  keng  foydalanish  mumkin.  O‘yinlar  talabalarni  jismoniy 
rivojlantirish,  sog‘lomlashtirish  va  jismoniy  hamda  hayotiy  zarur  harakat  malaka 
va ko‘nikmalarini shakllantirishga katta yordam beradi. O‘yinlar davomida bolalar 
o‘zlarini erkin tutishi, ixtirochiligi, yangi harakatlarni bajarishga intilishi, mustaqil 
bo‘lishi  bilan  qiziqarli  bo‘ladi.  O‘yinlarda  jismoniy  yuklamalar  me'yorlanmagan 
holda  ta'sir  etadi.  Talabalar  o‘z  organizmini  jismoniy  tayyorgarligi  va  jismoniy 
qobiliyatiga  muvofiq  holda  o‘yinlar  davomida  faollik  ko‘rsatadi.  Sportchilarni 
umumiy  va  maxsus  tayyorgarligida  ham  o‘yin  turlaridan  keng  foydalanish 
mumkin.  
  Musobaqa  uslubi  talabalarni  jismoniy  tarbiya  jarayonlarida  bellashuvlarni 
tashkil  etadi.  Bellashuv  jarayonlarida  sport  turlari  bo‘yicha  texnik  va  taktik 
mahoratlar  va  jismoniy  fazilatlarning  takomillashuvi  namoyon  etiladi. 

---

Sportchilarning  umumiy  va  maxsus  tayyorgarliklari  baholanadi.  Umumiy 
tayyorgarlikni  baholashda  talabalarning  aqliy,  ahloqiy,  ma'naviy  va  iroda 
tayyorgarlik darajalari hisobga olinadi.  
  Maxsus  tayyorgarliklarni  baholashda  talabalarni  sport  turlari  harakatlari 
texnika  va  taktikasini  egallash  malaka  va  ko‘nikmalari  hisobga  olinadi. 
Shuningdek ularning jismoniy fazilatlari kuch chidamlilik, tezkorlik, chaqqonlik va 
egiluvchanlik  sifatlarini  rivojlanganlik  darajasi  aniqlanadi.  Musobaqalar  sport 
turlari bo‘yicha bellashuvlar, umumiy jismoniy tayyorgarlikni baholash, sinovlarni 
bajarish  musobaqalari  shakllarida  bo‘lishi  mumkin.  Sport  bellashuvlari  ommaviy 
sport  bayramlari  shakllarida  ham  tashkil  etiladi.  Talabalari  o‘rtasida  jismoniy 
tarbiya  va  sport  tadbirlarini  ommaviylashtirishda  jismoniy  tarbiyada  ta'lim 
uslublari va ta'lim tamoyillarining ahamiyati katta bo‘lib hisoblanadi.  
Dars  tizimining  hal  etuvchi  uchinchi  etapi,  dars  o‘tish  jarayonida 
foydalaniladigan,  pedagog  faoliyatini  va  shug‘ullanuvchilarning  har  bir  pedagog 
vazifalarni  hal  etishda  o‘zaro  aloqasini  aniqlashdan  iborat.  Bunga  gruppalarni 
tashkil  etish,  ularga  vazifalarni  qo‘yish,  mashg‘ulot  o‘rnini  almashtirish  tartibi, 
snaryadlarni o‘rnatish, asbob-anjomlarni taqsimlash va to‘plash, mavjud darslarda 
foydalanilgan harakatlar.  
Shunday  qilib,  har  bir  dars  mazmuniy,  metodik  va  tashkiliy  elementlarning 
birligidan  iborat.  Bu  birlikni  buzishlik,  aytilgan  elementlarning  ahamiyatini 
tushunmaslik  yoki  tan  olmaslik  dars  samaradorligini  tez  pasayishiga  olib  keladi, 
belgilangan vazifalarni hal etish imkonini shubha ostida qoldiradi. 
Jismoniy  tarbiya  darsini  boshqa  fan  predmetlaridan  asosiy  farq  qiluvchi 
tomonlari  zal  sharoitida  va  sport  maydonlarida  shug‘ullanuvchilarni  o‘quv 
faoliyatlarini tashkil etilishining qiyinchiligidan iborat. 
Bu  rejada  o‘qituvchilarni  jarohatlanish  xavfini  oldini  olishlikda  o‘qituvchi 
ustiga  katta  ma'suliyat  va  javobgarlik  yuklatiladi.  Bu  pedagogni  qo‘yilgan 
vazifadan  kelib  chiqib,  dars  mazmuni  va  uni  o‘tish  joylarini  shunday  tashkil 
kilishlari  kerakki,  yukori  ta'lim,  sog‘lomlashtirish  va  tarbiyaviy  samaradorlikka 
erishib, vaqtni behudaga sarflanishini, jarohatlanishni oldini olishi kerak. 
      Talabalar 
faoliyatini 
tashkil 
etish 
uchun 
dars 
amaliyotida 
shug‘ullanuvchilarni boshqarishni oldingi usullaridan foydalaniladi.  
Oddiy  boshqarish usuliga  birgalikda harakat qilish  uchun  mashqni  ko‘rsatish 
va uni bajarish, bir mashgulot o‘rnini ikkinchisi bilan almashtirishlar. 
Darsni  tashkil  etishda  mashqlarni  bajarishni  xilma-xil  usullaridan 
foydalaniladi.