Rivojlantirish instituti j. J. Jalolov, I. A. Ahmedov, I. S. Hotamov korxona tashqi iqtisodiy

3.3.
TIJORAT BITIMINING BAJARILISHINI
RASMIYLASHTIRADIGAN TASHQI SAVDO
H U J J A T L A R I
Tashqi 
savdo 
bitimini 
uni 
realizatsiya 
qilishning 
barcha
bosqichlarida, 
ya’ni 
tovarning 
sotuvchi 
tomonidan 
yetkazib
berilishidan 
tortib, 
transportda 
tashilishi, 
omborlarda 
saqlanishi,
bojxonadan 
o‘tishigacha 
bo‘lgan 
barcha 
jarayonlarda 
tashqi
savdo 
bitimining 
bajarilganligini 
tasdiqlovchi 
hujjatlar 
tashqi
savdo 
hujjatlari 
deb 
nomlanadi.
Bajaradigan 
funksiyalariga 
qarab, 
tashqi 
savdo 
hujjatlarini
quyidagi 
guruhlarga 
bo‘lish 
mumkin:
1) 
tovar 
va 
hisob-kitob 
hujjatlari;
2) 
to‘lov-bank 
operatsiyalari 
bo‘yicha 
hujjatlar;
3) 
sug‘urta 
hujjatlari;
4) 
transport 
va 
yuklash 
hujjatlari;
5) 
transport-ekspeditorlik 
hujjatlari;
6) 
bojxona 
hujjatlari.
Yuk bilan birga jo‘natish punktidan to belgilangan
punktgacha birga boradigan hujjatlar 
tovarni kuzatib boruvchi
hujjatlar deb ataladi. Odatda, bunday hujjatlarga tijorat,

---

7 2
transport va bojxona hujjatlari bilan bog‘liq bo‘lgan hujjatlar
kiritiladi. Tovarni yuklash munosabati bilan tuziladigan
hujjatlarni (odatda, ular shartnomada sanab o‘tilgan bo‘ladi)
ortish-jo‘natish hujjatlari deb ataladi.
Hujjatlar maxsus qog‘ozlarda rasmiylashtiriladi va ma’lum
rekvizitlarga ega bo‘ladi. Barcha hujjatlar uchun umumiy bo‘lgan
rekvizit eksportchi firma (yoki yuk jo‘natuvchi) va importchi
(yoki yukni oluvchi) firmaning nomi, ularning manzili, telefon,
faks yoki telefaks nomerlari; hujjatning nomi, u yozib berilgan
joy va sana; shartnoma yoki buyurtma nomeri va u imzolangan
sana; naryad, trans, yukning o‘ziga xosligi nomeri; tovarning
nomi va uning tavsifi, miqdori (joylarning soni, netto va brutto
og‘irligi); o‘rash va markirovkalash turi ko‘rib chiqiladi.
Tovar bevosita uni tayyorlovchi tomonidan xorijiy xaridorga
yetkazib berilayotganda hujjatlar aylanishining birinchi
bosqichida ushbu eksport tovarini ishlab chiqarishni ta’minlashi
kerak bo‘lgan hujjatlar kuzatib boradi. Ma’lum ma’noda ularni
ham tashqi savdo hujjatlari sarasiga kiritish mumkin, biroq bu
hujjatlarning turlari, soni, xususiyati hujjatchilik sohasida u yoki
bu shakldagi va tizimdagi milliy qonunlar tomonidan qabul
qilingan ichki boshqaruv qoidalari bilan belgilanadi. Bunday
hujjatlarga quyidagilarni kiritish mumkin: eksport tovarini
tayyorlash bo‘yicha yo‘riqnoma; tovarni ishlab chiqarish uchun
zarur bo‘lgan mahsulotlar va materiallarini sotib olish uchun
ko‘rsatma (porucheniye); o‘rash-joylashtirish bo‘yicha
yo‘riqnoma; tovarni mamlakat ichida tashish va mahsulotni
ombordan olib chiqish uchun buyurtma-naryad va boshqalar.
Tovar va hisob-kitob hujjatlari. Hujjatlarning bu guruhi