Rivojlantirish instituti j. J. Jalolov, I. A. Ahmedov, I. S. Hotamov korxona tashqi iqtisodiy

Jarima sanksiyalari. Shartnoma odatda bir qator 
jarima
sanksiyalarini nazarda tutadi. Ular yordamida xaridor sotuvchini
o‘z majburiyatlarini vaqtida bajarishga rag‘batlantirishga va
o‘zining ehtimol tutilgan zararlarini qoplashga harakat qiladi.
Jarima sanksiyalari odatda majburiyatlarni buzishning davo-
miyligidan (muddatidan o‘tish va h.k.) kelib chiqib, o‘sib boradi.

---

6 8
Jarima sanksiyalari bilan bir qatorda shartnoma tomonlarning
zararni undirishga bo‘lgan huquqlarini ham nazarda tutadi.
Bunday undirish shartnoma bo‘yicha majburiyatlarni bajarishdan
ozod qilmaydi.
Ba’zi hollarda shartnomaga shunday shart kiritiladiki, unga
ko‘ra, uzoq kechikishi tufayli importchi shartnomaga tijorat
qiziqishini yo‘qotgan bo‘lsa, shartnomani bajarishdan voz
kechish huquqiga ega. Bunda importchi zararlarni qoplashni
talab qilish huquqini saqlab qoladi.
Shartnomaga, shuningdek, importchilar o‘z majburiyatlarini
bajarmaganliklari (akkreditiv ochishda, to‘lovlarni amalga
oshirishda, texnik hujjatlarni taqdim etishda kechikishlar) uchun
ularga nisbatan sanksiyalar ham kiritilishi mumkin.
Misol. Ushbu shartnomada belgilangan muddatlarga zid
ravishda uskunalarni yetkazib berishdagi kechikishlar uchun
Sotuvchi Xaridorga komplektlanmagan holda yoki muddatidan
kechiktirib yetkazilgan uskunalar qiymatining 0,5 % miqdorida
jarima to‘laydi. Jarima har bir boshlangan hafta uchun kechikish
(prosrochka)ning dastlabki 4 haftasi davomida va keyingi har bir
haftalar uchun uskunalar qiymatining 1 % miqdorida to‘lanadi.
Jarimaning umumiy qiymati komplektlanmagan holda yoki
muddatidan kechiktirib yetkazib berilgan uskunalarning 10 %dan
ortib ketmasligi kerak.
Agar uskunalarni yetkazib berishdagi kechikish 3 kundan
oshib ketsa, Xaridor arbitrajga murojaat qilmay turib, Sotuvchiga
kontraktni bekor qilish bilan bog‘liq har qanday xarajatlar va
zararlarni qoplamagan holda shartnomani qisman yoki butunlay
bekor qilishi mumkin. Bunday hol yuzaga kelsa, Sotuvchi
Xaridorga muddatida yetkazib berilmagan uskunalar qiymatining
10 % miqdorida jarima to‘lashi va Xaridorga ushbu shartnoma
bo‘yicha to‘langan barcha summani, 13 % yillikni qo‘shgan
holda, zudlik bilan qaytarishi shart. Qisman bekor qilingan
hollarda esa, Xaridor yetkazib berilishi bekor qilishga sabab
bo‘lgan summasini qaytarib olishi mumkin.