35
Yomg‘ir yog‘aloq,
Echki sog‘aloq.
Boylar bolasi –
Qorni dumaloq.
“Yomg‘ir yog‘ishi”– tabiatga xos hodisa, jamiyatga esa suv tekin sanaladi.
“
Boylar bolasi” mehnatkashlarni “
echkiday sog‘ayotgan” otalari hisobidan
“
qorinlarini dumalatib” yashayotgani
sarkastik
parallelizm
da fosh qilingan.
Masxaralamalar hamma zamonlarda – o‘tmishda ham, bugun ham
yaratilmoqda. Qaysi zamonda yaratilganidan qat’iy nazar, davrning tarixiy ruhiga
muvofiq yovuzlar qiyofasini konkret an’anaviy ifodalarda fosh etadi. Bunda bolalar
tasavvurining konkretliligi, yovuzlik yoki yovuzlarni badbashara qiyofada aniq
ko‘rishni taqozo etishi obrazlar tasviridagi an’anaviylikka mone’lik qilmagan. Shu
sababli bunday masxaralamalar poetik tavsifnomaga o‘xshaydi:
Otam ketgan urushga,
Dushmanni ko‘p qirishga.
Boshi uzun, ko‘zi ko‘r
Gitlerni o‘ldirishga.
ALLA. “Alla” istilohining kelib chiqishi haqida turlicha fikrlar mavjud. Kimdir
uni arabcha “olloh” so‘zining fonetik o‘zgarishga uchragan shakli desa, kimdir
o‘zbekcha “aldamoq” so‘zidan kelib chiqqan, shunga ko‘ra u bolani aldab-avrab
uxlatish ma’nosiga ega deya izohlashga urinadi. Bu izohlarning soxtaligi va
haqiqatni aks ettirmasligi o‘z-o‘zidan ayonlashib turibdi. L.Z.Budagov
chig‘atoychada
“allala” boshning orqasi, ya’ni “ensa”ni anglatishini qayd etgan.
Chindan ham chalqanchasiga yotganda boshning orqasi yostiqda bosilib, shu holda
uxlanadi. Chaqaloq beshikka, belanchakka faqat bosh orqasi – allalasi bilan
chalqanchasiga cho‘zilib uxlaydi. Bolaga uyqu chaqirishda qo‘llanishi shu
vazifasidan kelib chiqqan. Bunda
“allala”shakli
“alla, alla-yo, alla-yo alla”
tarzidagi ko‘rinishlar bilan to‘lishib, uyquga chorlovchilik mohiyatini kasb etgan.
Chaqaloq yoshini to‘ldira borishi jarayonida bu so‘zdagi tovushlarni idrok etishi
tufayli uyqusi kelganda o‘zining ham
“alla” so‘zi lug‘aviy jihatdan “bosh orqasi”
va “uxlamoq” ma’nolarini anglatsa, istilohiy ma’nosiga ko‘ra uyqu chaqirmoq,
uxlatmoq asosiy vazifasiga aylangan silsilaviy qo‘shiq turini anglatadi. Abu Ali ibn
Sino allaning shu xususiyatini ming yil ilgariyoq payqab, shunday e’tirof etgan: “...
bolaning mijozini kuchaytirmoq uchun unga ikki narsani qo‘llamoq kerak: Biri,
bolani sekin-asta tebratish, ikkinchisi, uni uxlatish uchun aytish odat bo‘lib qolgan
musiqa va allalashdir. Shu ikkisini qabul qilish miqdoriga qarab bolaning tanasi
bilan badantarbiyaga va ruhi bilan musiqaga bo‘lgan iste’dodi hosil qilinadi”. Bu
mulohazadan to‘rt narsa ayonlashadi:
birinchisi, allaning bundan ming yil ilgari –
Ibn Sino zamonida ham mavjudligi bo‘lib, janrning
geneti
k asosiga nazar solish
imkonini beradi.
Ikkinchisi, allaning ijrosi – sekin-asta tebratishga omixta holda
kechishi,
uchinchisi esa, bolani uxlatishgagina xizmat qilishi va nihoyat
Do'stlaringiz bilan baham: