Adabiyoti universiteti


ag‘di  –chiqdi,  ko‘tarildi.    Ol  taqg‘a  ag‘di-  u  toqqa  ko‘tarildi.  Boshqa  narsalarga ham bu so‘z  qo‘llaniladi. Ag‘ar, ag‘maq



Download 0,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/49
Sana08.07.2021
Hajmi0,86 Mb.
#112413
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   49
Bog'liq
qisasi rabguziyda kop manoli sozlarning qollanilishi (1)

ag‘di  –chiqdi,  ko‘tarildi.    Ol  taqg‘a  ag‘di-  u  toqqa  ko‘tarildi.  Boshqa 

narsalarga ham bu so‘z  qo‘llaniladi. Ag‘ar, ag‘maq.   



Bulut ag‘di- bulut  chiqdi. Bulut paydo  bo‘ldi. Aning  juzi  ag‘di-  uning  yuzi 

o‘zgardi. 

82

 

“DLT”  asarida  asosan  ot  va  fe’l  so‘z  turkumiga  oid  so‘zlar  izohlangan 



bo‘lib,  fe’llar  zamon,  mayl,  nisbat  qo‘shimchalarini  olgan  holda,  ya’ni  kesimlik 

shaklida berilgan. Shuningdek, ular arab tili grammatikasi bo‘yicha tartiblangan.  

                                                           

81

 Abdushukurov B. Eski turkiy adabiy til leksikasi. T.: Tafakkur bo’stoni, 2015. 88 b.  



82

 Koshg’ariy Mahmud. Devon-u lug’otit turk. B. 88 

 



60 

 

Lug‘atda og‘moq fe’li “Qisasi Rabg‘uziy” asarida polisemantik so‘z sifatida 



baholaganimiz  og‘moq  fe’li  bilan  bir  ma’noni  anglatyapti.  Faqat  unda  fonetik 

o‘zgarish  sodir  bo‘lgan.  O  tovushi  turkiy  tillar  uchun  xos  tovush  hisoblanmaydi.  

Bu tovush turkiy tillarga, xususan, o‘zbek tiliga fors tili ta’sirida kirib kelgan. Shu 

sababli hozir ham o‘zbek tilidan boshqa turkiy tillar oilasiga mansub tillarda “o” 

tovushi  deyarli  qo‘llanilmaydi.  “Qisasi  Rabg‘uziy”  asari  yaratilgan  davrda  esa 

fors-tojik tilining unsurlari tilimizga kirib kelishga ulgurgan edi. Shu sababli turkiy 

tilga  mansub  so‘zlarda  Koshg‘ariy  davridagi  qo‘llanilish  bilan  farq  mavjud 

bo‘lgan. Og‘moq fe’lining “DLT”da berilgan izohi va misollardan xulosa qiladigan 

bo‘lsak,  bu  fe’l  XI  asrda  ham  xuddi  “Qisasi  Rabg‘uziy”  asarida  qo‘llangan 

ma’noni ifodalagan. Misollarga diqqat qilamiz:  



Ol taqg‘a ag‘di- u toqqa ko‘tarildi. “Qisasi Rabg‘uziy” asarida ham pastdan 

yuqoriga  qarab  ko‘tarilish  ma’nosini  bildirgan.  Shuningdek,  bu  fe’l  boshqa 

narsalarga  nisbatan  ham  qo‘llaniladi  deya,  bulut  ag‘di-  bulut  chiqdi  misoli 

keltiriladi. Bu  esa ag‘di fe’li ko‘pma’noli deganidir. Demak, har ikki davrda ham 

bu  so‘z  narsa-predmetning  yoki  shaxsning  pastdan  yuqoriga  qarab  harakati 

ma’nosini  ifodalash uchun qo‘llanilgan.   Uning  qolgan  ma’nolari keyingi  davrlar 

uchun xosdir.  

Asarda, ya’ni DLT da berilgan inmoq fe’li asosan pastga tushmoq ma’nosini 

bildirgan: 

Indi-pastga  tushdi, ol tag‘da quiz indi- u tog‘dan pastga tushdi

83

. 

“Qisasi  Rabg‘uziy”  asarida  esa  bu  so‘z  tegmoq,  qo‘nmoq  ma’nolarini 

bildirgan.  DLTda  esa  bu  leksemaning  birgina  ma’nosi  berilgan.  U  DLT  da 

polisemantik emas, balki monosemantik so‘z sifatida izohlangan.  

Turur  leksemasi  esa  biroz  bahstalab  izoh  bilan  berilgan.  Bu  haqda  DLTni 

nashrga tayyorlovchi muallif shunday deydi: 

“Mahmud  Qoshg’ariyning  buz  so‘z  izohi  haqidagi  fikrida  biroz  aniqsizlik 

bor.  Unda  bir  tarafdan  o‘tgan  zamon  va  masdar  formasi  bo‘lmagan  kelasi  zamon 

                                                           

83

 Koshg’ariy Mahmud. Devon-u lug’otit turk. T. Fan, 1990. B. 90  



 


61 

 

fe’li deyilsa, bir tomondan sila deb uqtirilgan. Lekin silaga tamomlovchi deya izoh 



berilgan. Haqiqatdan  ham  tekstda sila tamomlovchi  ma’nosidadir. Shuning uchun 

buni arabcha fe’li jomidga qiyos qilish qulaysizdir

84


Download 0,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   49




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish