Adabiyoti universiteti

. 

 Bu so‘zning lug‘atda izohiga diqqat qilamiz: 

“Turur  –o‘tgan  zamon  formasi  va  masdar  shakli  yo‘q,  kelajak  zamon 

fe’lidir. U sila ma’nisidadir

85

 ol tash turur-u toshdir ol qush turur- u qushdir 

Bu  sila  tamomlovchidir.  Arabcha  yarashadi  degan  so‘zga  to‘g‘ri  keladi. 

Uning ham o‘tgan zamon va masdar formasi yo‘qdir.” 

Demak,  bundan  ma’lum  bo‘ladiki,  sila-bu  hozirgi  tildagi  bog‘lama 

ma’nosida.  Qoshg‘ariy  turur  fe’lini  kelajak  zamon  fe’li,  ya’ni  kelasi  zamonni 

ifodalaydi  deyish  bilan  birga  uni  otlarni  kesim  sifatida  shakllantiruvchi  bog‘lama 

sifatida  ham  baholaydi  va  arabcha  so‘zga  qiyoslaydi.  Shunigdek,  muallif  uning 

sila,  ya’ni  bog‘lama  sifatida  qo‘llanilishiga  ikkita  misol  keltiradi.  Ammo  uning 

kelasi  zamonni  anglatishiga  misol  bermaydi  asarni  nashrga  tayyorlovchisining 

e’tirozi  ham  shundan,  bizningcha.  Bu  so‘z  lug‘atda  faqat  shu  ma’noni  berishi 

aytiladi.  

Demak,  u  XI  asrda  asosan,  -dir  ma’nosini  ifodalash  uchun  ishlatilgan. 

“Qisasi Rabg‘uziy” asarida esa so‘zning faqat -dir ma’nosida emas, balki bo‘lmoq, 

qilmoq,  sanalmoq, hisoblanmoq  kabi  ko‘makchi  fe’llar  o‘rnida  ham  ishlatilganini 

kuzatamiz. Turur leksemasi shu sabali ham fe’llar ichida o‘zining hosila ma’nolari 

ko‘pligi  va  asarda  turli  o‘rinlarda  har  xil  ma’noilarini,  yanayam  aniqrog‘i  hosila 

ma’nolarni  anglatib  kelganini  ko‘ramiz.  Har  ikki  asardagi  turur  so‘zining 

ma’nolarini, ya’ni asarlarda ular qaysi leksemalarini faol namoyon  qilganini jadval 

asosida tahlil qilishga urinamiz.  

Qiyoslaymiz: