Adabiyoti universiteti

al,  ya’ni  olmoq  fe’li  polisemantik  ekanligi  aytilib,  uning  quyidagi  ma’nolari 

keltiriladi: 

1.  Al-leksemasi “Qisasi Rabg‘uziy” yodnomasida o‘zining bosh denotataiv, 

ya’ni  “biror  narsani  ushlab  yoki  tutib  qo‘lga  kiritmoq”ma’nosida 

qo‘llanishda davom etgan.   

2.  Xarid qilmoq, sotib olmoq. Mundag‘ sigir kimda bar ersa keltursun ag‘ir 

baha berip alurmen. 

3.  Emmoq. Halima sag‘ emukin berdi ersa aldi. Bu o‘rinda mazkur fe’l em 

fe’lining sinonimi sifatida ko‘zga tashlanadi.  

4.  Ketkazmoq, yo‘qotmoq. Yer uza suvlarin aldi, ko‘k yag‘madi.  

5.  Asramoq,  o‘g‘il  qilib  olmoq.  Sen  bu  og‘lanni  mening  qapug‘imda 

qo‘ygil,  kishilar  kelip  asramaqa  qolg‘aylar.  Anchada  sen  asramaqga 

alg‘il, tedi.  

6.  Ko‘ngil ovlamoq, taskin bermoq. Ko‘ngullarni yaxshilik birla olg‘aysen. 

7.  Tutmoq.  O‘g‘lum  teyu  ilkimdan  kim  alg‘ay,  ulg‘artmista  kimni  atam 

tegay teb yig‘ladi. 

                                                                                                                                                                                           

77

 

Носириддин Бурхонуддин Рабгузий. Қисаси Рабғузий. 1-китоб..Ёзувчи. – Т.: 1990. Б-83 

78

Носириддин Бурхонуддин Рабгузий. Қисаси Рабғузий. 1-китоб..Ёзувчи. – Т.: 1990.  Б-108 

 

---

51 

 

8.  Mehmon  qilmoq,  yedirib-ichirmoq.  Yarlig‘:  maning  xalqimni  mandin 

o‘zga kim qo‘nuqlay olur. 

9.  Bajarmoq, uddalamoq. Bani israilda birag‘u ummating bu yukni ko‘tara 

olmag‘ay. 

10. Oyoq ostiga lmoq, bosib o‘tmoq. Suw keldi asuqina tegdi, ogli bar erdi , 

ani ayaq astiga alip tepasinga asdi. 

11. Ruxsatsiz, noo‘rin qo‘lga kiritmoq.  

Ayni  paytda  leksik  birlik    i-ib  affiksli  ravishdoshlar  hamda  ravishdosh 

formasidagi  boshqa  fe’llar  bilan  birikib,  qo‘shma  fe’llar  hosil  qilgan  va  bir  qator 

semalarni ifodalagan: 

12. Tortib  olmoq.  Seni  og‘lanlaring  birla  o‘ltururman,  qizingni  tartip 

alurman. 

13. Olib  qolmoq.  Biz  Yusufg‘a  mundag‘  o‘gratu  berduk,  qarindashingni  bu 

ada birla alip qalg‘il. 

14. Olib bormoq. Yigirmi yeti kishi o‘z mavlalarindin alu bardi. 

15.  Keltirmoq, olib kelmoq. Bu kelmisda yarmaqlari yoq erdi, tawar, juval, 

arg‘amchi, alip keldilar. 

16. Yetkazmoq, xabardor qilmoq. Bu kun bizing hasratimizga as afar qilding 

ummatlaringa alu barg‘il. 

Shuningdek,  tadqiq  etilayotgan  leksemaning  xarakterli  tomoni  shundaki,  u 

obida  tilida  yetakchi  fe’l  sifatida  ot  turkumidagi  so‘zlar  bilan  birgalikda  qo‘shma 

fe’llar yasagan va quyidagi ma’nolarni anglatgan: 

17. Qo‘lga  kiritmoq,  o‘lja  qilmoq,  ega  bolmoq.  Ani  ko‘rip  qamug‘ 

musulmonlar tabir aytdilar. G‘animatlar aldilar.  

18.  Ishg‘ol  qilmoq.  Fath  etmoq.  Qirq  yildin  so‘ng  yanaa  yabandin  kelib 

Misrni oldilar. 

19. Ko‘tarmoq. Ya’qub yuzunda Yusufni Rubil egninga aldi…. 

20. Uylanmoq,  xotin  olmoq.  Habil  birla  tu’;gan  qizni  Qabilga  berur  bo‘ldi 

ersa Qabil unamadi, maning birla tug‘gan qizni alurman tedi. 

---

52 

 

21. Ushlamoq.  Muhammad(s.a.v.)ni  ko‘rdilar  tewachilar  to‘nin  kiymis