1-мавзу. Кириш. Ўзбекистон тарихи фани предмети, уни ўрганишнинг назарий-методологик асослари, манбалари ва аҳамияти

Ижтимоий-иқтисодий ҳаёт. Солиқ сиёсати. Араблар Ўрта Осиёни 
босиб олгач бу ҳудуддаги ҳаммашаҳар ва аҳоли жойларида ўз қўшинларини 
жойлаштирдилар. Бу ҳарбий кучлар ўз вақтида маҳаллий аҳоли устидан 
назорат қилиб турарди. Араб халифалиги тасарруфига ўтган Мовароуннаҳр 
ҳудудида кўпгина йирик ер эгалари - деҳқонларнинг мавқеи аввалги 

---

ҳолатича сақланиб қолди. Улар сиёсий жиҳатдан халифа ва унинг ноибига 
бўйсунар эдилар. 
Бутун VIII аср давомида араб зодагонларининг деҳқонлар билан тил 
топишув ҳоллари кучаяди ва айнан мана шу даврда йирик деҳқон уруғ 
аймоқлари қўли остидаги ер-мулкларнинг юқори араб ҳарбий мулкдорига 
ўтиши руй беради. Араб қўшини таркибига маҳаллий аҳоли ичидан кўплаб 
эркаклармажбуран 
сафарбар 
қилинди. 
Ҳарбий 
ҳаракатлар
натижасидааҳолининг бир қисми ҳалок бўлди, бир қисми асирга олинди. 
Барча шаҳар ва қишлоқларда ўз ҳарбий гарнизонларини жойлаштирган 
араблар, шу ҳарбий кучларга таяниб аҳолидан турли солиқлар ундиришар, 
уларни турли жамоа ишларига сафарбар қилишар эди. 
Йирик ер эгалари ўртасидаги зиддият ва қарама-қаршилик арабларнинг 
аралашувига сабаб бўлар ёки мулкнинг бир шахсдан иккинчисига ўтишини 
таъминлар эди. Ўрта аср муаллифлари маълумотларига кўра, деҳқонлар қўли 
остида кишлок жамоалари бўлиб, бу жамоадан ер олган кишилар хирож 
тўлаганлар. Деҳқонлар мустақил қўрғонларда ҳаёт кечириб, уларнинг яхши 
қуролланган ҳарбий бўлинмалари бўлган. Бундай бўлинмаларнинг аскарлари 
чокарлар деб аталган. Деҳқонлар халифа ноибининг маҳаллий аҳоли 
орасидан бўлган вакилига буйсунадилар. Меҳнаткаш аҳоли, асосан 
кадиварлар, кашоварзлар ҳамда қуллар деҳқонларда мавжуд бўлган ер-
мулкларнинг маълум улушини ижарага олиб ишлашган ва бунинг эвазига 
солиқ тўлаганлар. Деҳқонлар орасида ер-мулк, шахсий уй-жой ва қўрғонлар 
масаласида низо ва жанжаллар чиқиб қолса, муаммони халифа ҳал қилган. 
Ҳар бир ҳуқуқий муаммо ислом қонун-қоидаларига биноан кўриб чиқилган.