1-мавзу. Кириш. Ўзбекистон тарихи фани предмети, уни ўрганишнинг назарий-методологик асослари, манбалари ва аҳамияти

11.4 Араблар босқинига қарши кураш 
 
Мовароуннаҳрда ҳижрийнинг 100 йилида (719 йил) араб ҳокимияти 
тугайди деган гап-сўзлар тарқала бошлайди. Араблар олиб бораётган 
босқинчилик сиёсатига қарши биринчи бўлиб, 720 йилда Суғд аҳолиси бош 
кўтаради. Қўзғолонга Самарқанд ихшиди Ғурак ва Панжикент ҳокими 
Деваштичлар бошчилик қиладилар.
Суғдларга ёрдам бериш учун туркий ҳоқон шаҳзода Кўрсул 
бошчилигидаги туркий лашкарини Самарқандга юборади. Суғддаги қўзғолон 
умумхалқ қўзғолонига айланиб кетди. Қўзғолончилар арабларга зарба бера 
бошлайдилар. Фақат айрим шаҳар ва қалъалар ичида қуршовда қолган араб 
ҳарбий қисмларигина катта бож ва эътиборли вакилларни қўзғолончилар 
ихтиёрига гаровга бериш билан жон сақладилар. Хуросон ноиби Сайид ибн 
Абдулазиз бу қўзғолонни бостиришга муваффақ бўлолмади.
721-йил Халифа Язид ибн Абдумаликнинг тавсияси билан Хуросон 
ноиби этиб Сайид ибн Амир ал-Хароший тайинланади. У Ироқдаги халқ 
қўзғолонини бостиришда ўз шафқатсизлиги билан ном чиқарган эди. Сайид 
ал-Хароший қўзғолончилар билан олиб борган музокаралар натижасида 
Ғурак бошлиқ зодагонларнинг бир қисми араблар томонига ўтиб кетади. 
Қўзғолончилардан бир қисми эса курашни давом эттиришни лозим 
кўрадилар. Араблар 400 та бой савдогарлардан бошқа ҳамма Суғд 
қўзғолончиларини қириб ташладилар. Қўзғолончиларга ёрдам берган 
Хўжанд аҳли ҳам жазоланди. 
Мовароуннаҳр аҳолисини тинчлантириш ва араб ҳокимиятини 
мустаҳкамлаш мақсадида Хуросон ноиби Ашрас ибн Абдуллоҳ (727-730 й.) 
ислом динини қабул қилганлардан хирож ва жизя солиғи олишни бекор 
қилади. У ислом динини кенг тарғиб қила бошлайди. Чегарадаги ерларда 
янги истеҳком қурилиб, чегаралар мустаҳкамлана борди. Лекин ғазнага кам 
даромад тушаётганлиги, зодагонларнинг шикояти туфайли хирожни қайта 
тиклайди. Ўз сиёсатини тарғиб қилиш мақсадида иккита таниқли араб 
руҳонийси Ас-Сайид Солиқ ва Робия ибн Умранни Самарқанд ва Бухорога 
жўнатади. Хирож солиғи зодагонлардан ҳам, камбағаллардан ҳам зўрлаб 
ундирила бошланади.

---