Овкатланиш физиологияси

II боб 
 
Овқат ҳазм қилиш. 
 
Овқат ҳазм қилиш мурккаб физиологик жараён бўлиб, бундан озиқ 
моддалар физик ва кимёвий ўзгаришлар натижасида оддий бирикмали 
моддаларгача парчаланади ва организмга сўрилади. 
Овқат оғиз бўшлиғида тишлар ёрдамида майдаланиб ютилиши, овқат 
ҳазм қилиш органларда ҳаракатланиши, ҳазм бўлмаган овқатларни ташқарига 
чиқариб юбориши физик ўзгариш деб аталади. 
Ферментлар 
таъсирида 
овқат 
таркибидаги 
оқсилларнинг-
аминокислоталаргача, 
ёғларнинг-глицерин 
ва 
ёғ 
кислоталаргача, 
углеводларнинг-моносахаридларигача, парчаланишига кимёвий ўзгаришлар деб 
аталади. 
Бу оддий бирикмали ва сувда яхши эрувчи моддалар ичак деворлари 
орқали қон ва лимфа томирларига сўрилади. 
Сув ва минерал тузлар ўзгармасдан қонга ўтади. 
Овқат ҳазм қилиш системаси оғиз бўшлиғидан бошланиб, анал тешигида 
тугайди. Улар оғиз бўшлиғи, халқум, қизилўнгач, ошқозон, ўн икки бармоқ 
ичак, ингичка ва йўғон ичаклар ҳамда ошқозон ости без ива жигар каби 
органлардан ташкил топган. 
 
Оғиз бўшлиғида овқат ҳазм қилиш. 
 
Оғиз бўшлиғига тушган овқат тишлар ёрдамида майдаланиб, сўлак билан 
ҳулланади. Овқатларни яхши ҳазм бўлишида уларни яхшилаб чайнашлиши 
муҳим аҳамиятга эга. 
Оғиз бўшлиғига овқат тушгандан сўнг уч жуфт яъни тил ости, жағ ости 
ва қулоқ олди безларининг каналчалари очилади ва оғиз бўшлиғидаги овқатни 
ҳуллайди. Овқат таркибидаги тузли, аччиқ, нордон моддалар сўлакни кўп 
миқдорда ажралишига таъсир кўрсатади. 
Сўлак таркиби 99,4-99,5% сувдан, овқатни қизилўнгачга осон ўтишини 
таъминловчи юқори илашимли модда-муциндан, ферментлар ва бир қанча 
минерал моддалардан иборат. Бундан ташқари оғиз бўшлиғига тушган 
микробларни эритиб юборадиган лизоцим оқсили ҳам бор. 
Оғиз бўшлиғида овқат яхшилаб чайналганда сўлак таркибидаги птиалин 
ферменти углеводларни парчалаши мумкин. Шунинг учун нон оғизда кўпроқ 
чайналса, ширин маза бўлади. 

---

Овқат ютилганда халқум нафас йўлларини беркитади ва унинг 
қизилўнгачга ўтказади. Қизилўнгач деворларининг қисқариши натижасида 
овқат ошқозонга ўтади. Суюқ овқатлар қизилўнгачдан ошқозонга 1-2 дақиқада 
қуюқроқ овқатлар 8-9 дақиқада ўтади.