Овкатланиш физиологияси

 
Ошқозонда овқатнинг ҳазм бўлиши. 
 
Ошқозон 4 қисмдан: кириш, туб, тана ва пилорик (чиқиш) қисмлардан 
иборат. 
Катта одамларда ошқозон ҳажми ўртача 2,5 литр бўлади. Ошқозоннинг 
ички шиллиқ пардаси остида жуда кўп -14 миллионга яқин майда безлар бўлиб, 
бу безлардан бир кунда 2-2,5 литр меъда шираси яъни улар пепсин, липаза 
ферментларини ва хлорид кислота ажратади. 
Пепсин овқат таркибидаги оқсилларни, липоза ёғларни парчалайди. 
Хлорид кислота эса пипсин ферментининг фаоллигини оширади. 
Меъда шираси таркибидаги липаза ферменти фақат эмульгацияланган 
ёғларнигина глицирин ва ёғ кислоталаригача парчалайди. 
Ошқозона углеводларни парчаловчи ферментлар йўқ. Шунинг учун 
углеводларлар ошқозондан 2-3 соатда, оқсилли овқатлар 3-4 соатда, ёғли 
овқатлар 5-6 саоатда чиқиб кетади. 
Ошқозондан чиқиш йўли халқали мушаклардан иборат сфинтер билан 
берк бўлади. Қанча овқат массаси меъда ширасини ўзига шимиб олса сфинктер 
бўшашиб, чиқиш йўли очилади ва овқат ўн икки бармоқ ичакка ўтади. 
Ўн икки бармоқ ичак ингичка ичакнинг бошланғич қисми бўлиб, 
узунлиги ўн иккита бармоқ энига тенг (25-30 см) бўлади. Шунинг учун ўн икки 
бармоқ ичак деб аталади. Бу ичак ошқозон ости безидан шира ва жигарнинг ўт 
суюқлиги қуйилиб туради. 
Ошқозон ости бези суюқлигининг таркибида оқсилни парчалайдиган 
трипсин, ёғларни парчалайдиган липаза ва углеводларни парчалайдиган 
амилаза ферментлари бўлади. Бундан ташқари ошқозон ости безида инсулин 
гармонини ишлаб чиқарувчи ҳужайра бўлиб у қонга ўтади. Бу гармон углевод 
алмашинувини бошқаради. 
Инсулин ишлаб чиқарилмаса қанд касаллигини келтириб чиқаради. Катта 
ёшдаги одамларда бир суткада 12 бармоқ ичакка 0,5-0,8 литр ошқозон ости бези 
суюқлиги қуйилади. 
Жигар кўп суюқлигини ишлаб чиқаради, бу суюқлик ўт пуфагида 
тўпланиб махсус каналча орқали ўн икки бармоқ ичакка қуйилиб туради. 
Ўт суюқлиги-бу тилла ранг сариқ суюқлик бўлиб, бир суткада 0,5-1,2 
литргача ишлатилади. Унинг таркибида 97,5% сув, ўт кислотаси, пигментлар ва 
холестерин бўлади. Ўт суюқлиги ишлаб чириғи, сут, нон, клетчатка, магний 
тузи, иссиқ таом оширади. Совуқ қотиш, оч қолиш, организмга кислород 
етишмаслиги эса тўхтатади. 
Ўт суюқлиги қуйидаги вазифаларни бажаради: 
1.
Ошқозон ости безидан ажралган липаза ферментининг 
фаоллигини 20 баравар оширади. 

---

2.
Ўт суюқлиги ёғ кислоталарини ўзига сўриб, сувда эрувчи 
бирикмалар осил қилади. 
3.
Овқат таркибидаги барча ёғларни эмульсия ҳолатига келтириб, 
липаза ферменти орқали охирги моддаларгача парчаланишини 
таъминлайди. 
4.
Ўт суюқлиги ичакларда чириш жараёнини келтириб чиқарадиган 
бактерияларни йўқотади. 
5.
Ўт суюқлиги меъда ширасини ажралишини ва ичак 
деворларининг қисқариш фаолиятини кучайтиради. 
Жигарнинг муҳим вазифаларидан бири қонни заҳарли моддалардан 
тозалайди. Ошқозон, ичаклардан сўрилган барча қон қопқа вена орқали жигарга 
боради. Бу қон таркибида заҳарли моддалар бўлиши мумкин. Бу заҳарли 
моддалар жиган ҳужайраларида зарарсизлантирилади.