Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

Mongol-un niucha tobchan 
“Mongol-un niucha tobchan” (“Mwg’ullarning maxfiy tarixi”) X111 asr 
boshida wrta asr uyg’ur imlosida ёzilgan va bizgacha xitoy imlosi, ierografida 
xitoycha tarjimasi bilan etib kelgan. Asarning xitoycha nomi “Yuan-chao bi shi” 
(“Yuan sulolasining
89
 maxfiy tarixi”) deb ataladi. Unda Xitoy, Mwg’uliston, 
Markaziy Osiё va Wzbekistonning XIII asrdagi tarixi bwyicha muh’im manba 
h’isoblanadi. Unda nayman, kerait, wng’ut, uyg’ur, qorliq va boshqa turkiy 
xalqlarning Chingizxon xuruji paytidagi tarixi va ularning mwg’ul asoratiga 
tushib qolishi h’aqida qimmatli malumotlarni uchratamiz. 
“Mongol-un niucha tobchan” xitoy tiliga 1404 yili tarjima qilingan. 1800 
yili istefodaga kiritilgan. Asar 1866 yili P.Kafarov tarafidan rus tiliga tarjima 
qilingan va swz boshi, xitoycha matni va lug’atlar bilan qwshib, 1941 yili 
S.A.Kozin tarafidan “Sokrovennoe skazanie” nomi bilan chop etilgan. Asarning 
E.Xёnning tarafidan amalga oshirilgan nemischa nashri mavjud. 
 
“Tszin-shi” 
“Tszin-shi” (“Tszin sulolasining
90
 tarixi”) nomli asar swnggi yuan 
imperatori Shindi (Twg’on Temur) davrida, xitoy olimi va ёzuvchisi Ouyan Sian 
tarafidan  ёzilgan. Unga mwg’ul imperatorlari davrida ёzilgan va keyincha 
ywqolgan “Shilu” (“Sah’ih’ ёzuvlar”) nomli solnomasi asos bwlgan. 
                                                 
89
 Юань сулоласи – Хитойни 1259-1332 йилларда идора қилган сулола. Асосчиси Хубилайхон (1260-1294 
йй.)
 
90
 Цзин сулоласи – 265-420 йй.
 

---

 
167
“Tszin-shi” twrt qismdan iborat: 1)Tszin sulolosining siёsiy tarixi; 2) 
Tszin davlatining mamuriy, h’arbiy, h’uquqiy, moliyaviy, iqtisodiy, manaviy va 
ilmiy tizimlari; 3) Tszin imperatorlari; 4) imperatorlar va ularning oilalari, davlat 
arboblari, sarkardalari va madaniy arboblarining tarjimai h’oli. 
Asarning twrtinchi qismida wsha vaqtlarda Markaziy Osiёda istiqomat 
qilgan turkiy xalqlar, uyg’urlar, wng’itlar va boshqalar, ular bilan olib borilgan 
elchilik munosabatlari, ularning boshliqlarini h’arbiy h’izmatga jalb qilish 
h’aqida malumotlar bor.