Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

3.1.1. SYA ilovalarining vertikal arxitekturasi 
 
SYA  ni  biznes-jarayonlar  bilan  moslashgan  kompozitli  xizmatlarning  ko‘p 
pog‘onali arxitekturasining umumlashtirilgan sxemasi 3.3 – rasmda keltirilgan. 
Kompaniya  tuzilmasining  pog‘onalaridagi  komponentalari  o‘zlarining 
faoliyatlariga  tegishli    bo‘lgan  SYAning    komponentalari  va  servislari  orasidagi 

---

146 
 
munosabatlardan  foydalanib  ish  yuritishi  keltirilgan  sxema  doirasida  amalga 
oshiriladi. 
Biznes-jarayonlarining  ketma-ket  bajarilishi  ishga  tushirilgan  servislar 
xoreografiyasi negizida yaratilgan  kompozitli ilovalarga tayanadi. 
Ko‘p  pog‘nali  SYA  mavjud  tizimlarni  yaxshilashga,  ularni  servisga 
yo‘naltirilgan usullardan foydalangan holda integratsiyalashga imkon yaratadi. 
Operatsion  tizimlar  pog‘onasi.  Pog‘ona  tarkibida  o‘zaro  aloqa  o‘rnatishni  
hamda  tashkilotning  rejalashtirilgan  resurslarini    boshqarish  tizimlarining 
shakllangan ilovalari, avval joriy etilgan ob’ektga yunaltirilgan tizimlari va biznes 
boshqaruvini amalga oshiruvchi ilovalar saqlanadi. 
Korporativ  komponentalar  pog‘onasi.  Korporativ  komponentalar  kom-
paniyaning  funksional  masalalari  SYA  servislari  tomonidan  belgilangan  sifat 
ko‘rsatkichlari bajarilgan holda to‘g‘ri yechilishi uchun sharoit yaratib beradi. 
Bu  komponentalar  korporativ  yoki  ma’lum  bir  biznes  jarayonni  amalga 
oshirish uchun kerakli bo‘lgan korporativ vositalar tomonidan boshqariladigan va 
sozlanadigan komponentalar turkumiga kiradi. 
Korporativ  mashtabidagi  vosita  sifatida  ular  eng  yaxshi  loyihalashtirish 
usulidan  foydalanish  yo‘li  bilan  xizmat  sifati  darajasiga  bog‘liq  kelishuvni 
ta’minlash (Service Level Agreement (SLA)) javobgarligini o‘z bo‘yniga oladilar. 
Pog‘ona  tizim  komponentlarini  joriy  etish,  ishchi  yuklamani,  kompo-
nentalarning  ishonchli  ishlashini  boshqarish  va  shu  pog‘onadagi  yuklamalarni 
balansirovkalashda ilovalar serverlari nomli texnologiyalardan foydalanadi. 
Servislar  pog‘onasi.  Bu  pog‘onada  kompaniyaning  biznes-jarayonini  
amalga  oshiradigan  servislar  saqlanadi.  Ular  maxsus  yo‘l  bilan  tanlab  olinadi  va 
ushbu pog‘onaga joylashtiriladi.  
Servislar  statik  ravishda  bir-birlari  bilan  bog‘lanib,  «kompozit»  servisni 
tashkil etishlari mumkin. 
Pog‘onada komponentalarning interfeyslar to‘plami servislar tavsifi shakliga 
keltiriladi va kerak bo‘lganida taqdim etiladi. 
 

---

147 
 
 
 
3.3 – rasm. SYA tizimini pog‘onalar ko‘rinishida tasvirlanishi 
 
Shunday  qilib,  korporativ  komponentalar  interfeyslar  tomonidan  taqdim 
etilgan  funksional  imkoniyatlardan  foydalanib,  biznes-jarayonlarning  faol  davrida 
servislar ishlashi ta’minlanadi. 
Bu  pog‘onada  interfeyslar  servislarning  tavsifi  sifatida  eksport  qilinadi. 
Bunday tavsifda, ulardan qanday foydalanish mumkinligi ochib beriladi.  
Xoreografiya  (yoki  biznes-jarayon  komponentalarini  birlashtirish)  po-
g‘onasi. Bu pog‘onada SYA har bir pog‘onasidagi servislarni birlashtirish usullari 
aniqlanadi. 
Servislar guruhlanish (ya’ni, xoreografiyalanish) yo‘li bilan umumiy oqimga 
bog‘lanadi va shu tariqa alohida ilova sifatida birgalikda faoliyat yuritadi. Bunday 
ilovalar  maxsus  holatlarda  va  biznes-jarayonlarda  qo‘l  keladi.  Ilovalar  oqimini 
loyihalashda maxsus komponovkalash vositalari (maxsus dasturlari) ishlatiladi. 
Taqdimot pog‘onasi (tizimga kirish imkonini beruvchi pog‘ona). Pog‘onada 
tizimga kirish kanallari bilan servislar (yoki servislar to‘plami) orasida to‘g‘ridan-
to‘g‘ri bog‘lanish ta’minlanishiga imkon yaratiladi. 
Taqdimot pog‘onasi 
Хoreografiya pog‘onasi 
Servislar pog‘onasi 
 
Korporativ  komponentalar pog‘onasi 
Operasion tizimlar pog‘onasi 
In
teg
rat
si
y
al
as
h
 p
og
‘o
na
si
  
Bo
sh
q
ar
u
v
, 
m
o
n
it
o
ri
n
g
 v
a 
x
iz
mat
 s
ifat
in
i 
ta’m
in
la
sh
 (
Q
o
S)
 p
og
‘o
na
si
  
 

---

148 
 
Integratsiyalash  pog‘onasi.  Integratsiyalash  arxitekturasi  marshrutlar 
aniqlanishini,  vositachilikni  hamda  korporativ  servis  shinalaridan  (Enterprise 
Service  Bus,  ESB)  foydalangan  holda  servislarni,  komponentalarni,  oqimlarni 
translyatsiya qilish vazifalari bajariladi. 
Ishga  tushirilgan  servislar  tomonidan  belgilangan  sifat  darajasini 
ta’minlanishi  va  boshqarilishi,  funksional  bo‘lmagan  talablarni  bajarilmasligi 
qattiq nazorat ostiga olinadi. 
Bu  pog‘ona  marshrutlarni  aniqlash,  ma’lumot  ayirboshlash  protokollarini 
tanlashda  vositachilikni  bajarish  va  boshqa  turdagi  vazifalarni  bajaradigan 
servislarning integratsiyasi bajarilishini ta’minlaydi 
Xizmat  ko‘rsatishning  sifatini  ta’minlash  (QoS)  pog‘onasi.  Bu  pog‘ona 
xavfsizlikni  ta’minlash,  ishlab  chiqarish  samaradorligini  aniqlash,  servislarga  o‘z 
vaqtida  kirishni  ta’minlash  hamda  ushbu  jarayonlarni  boshqarish  kabi  xizmat 
ko‘rsatishning  sifat  aspektlarini  qo‘llaydi  va  ularni  monitoring  qilishga  imkon 
yaratadi. 
Pog‘onada  SYAning  maxsus  jarayonlari  bajariladi,  unda    so‘rov/javob 
mexanizmlari  va  SYA  ilovalarining  umumiy  holatini  nazorat  qiladigan  boshqa 
vositalardan foydalaniladi.