Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

 
Servislar reestri 
Servis 
foydanalanuv-chisi 
Servis provayderi 
E’lon qilish 
UDDI andozasi asosida 
WSDL tili yordami bilan 
tavsiflanadigan biznes 
jarayon 
Web 
servis 
ko’rinishida 
biznes-
funksiyani amalga oshiradi 
Web-servislarni reestrda e’lon qiladi 
Foydalanuvchi so’rovlarini qabul qiladi 
Biznes-funksiyadan foydalaniladi  
Kerakli biznes-funksiyani reestrdan 
qidirishni amalga oshiradi  
So’rovlarni shakllantiradi 
Foydalanish 
SOAP protokoli yordamida 
amal-ga oshiriladigan biznes-
funksiya 
Izlash 
UDDI andozasi asosida 
WSDL tili yordami 
bilan tavsiflanadigan 
biznes jarayon 
1 
2 
3 
Biznes-funksiyada servislarni  
UDDI andozasi asosida 
shakllantirish 

---

144 
 
Provayder  o‘z  servislari  to‘g‘risidagi  ma’lumotlarini  reestrda  joylashtiradi. 
Bu  iste’molchiga  o‘zi  uchun  kerakli  bo‘lgan  servisni  istalgan  paytda  topishiga 
imkon yaratadi. 
Bunday  muloqotlarni  tashkil  etilishi  oqibatida  SYA  ning  asosiy  sifat 
ko‘rsatkichini  belgilaydigan  xususiyati  yashirin  holda  namoyon  bo‘ladi,  ya’ni 
«servislarning kuchsiz bog‘langanlik» xususiyati. 
SYA  ning  bu  jihatiga  ko‘ra  servislar  mobillik  xususiyatiga  ega  bo‘ladilar, 
ya’ni  ularda  hamma  iste’molchilar  bilan  kelishuv  va  muvofiqlashtirishni  talab 
etmagan holda bir serverdan boshqasiga o‘tish imkoni yaratiladi. 
SYA  ning  o‘ziga  xos  xususiyatlaridan  biri,  bu  servislarning  interfeyslarini 
tavsiflaydigan  shartnomalar  mavjudligi  hisoblanadi.  Shartnoma  provayder  va 
iste’molchi o‘rtasidagi muloqotlarni tashkil etilishida qulayliklar yaratib beradi. 
Jumladan,  provayder  va  iste’molchi  orasidagi  o‘zaro  munosabatlar  uzoq 
masofada yaratilgan infrastruktura muhitida bajarilishi mumkin. 
Servis  provayderlari  tomonidan  shakllantiriladigan  texnik  shartnomalar 
potensial  iste’molchi  tomonidan  o‘rganilishi,  tahlil  qilinishi  hamda  servislar 
integratsiyasini  amalga  oshirishi  uchun  tushunarli  bo‘lishi  kerak.  Buning  uchun 
kirish  mumkin  bo‘lgan  servislar  katalogi  asosida  tuzilgan  maxsus  reestrlardan 
foydalaniladi. 
SYA  sida  servislarning  o‘zaro  munosabatlarini  tashkil  etilishida 
«xoreografiya» va «orkestrovka» tushunchalari alohida ahamiyat kasb etadi. 
SYA  muhitida  bir  nechta  mustaqil  servislar    o‘zaro  ma’lumot  almashish 
vositalari 
yordamida 
hoxlagan 
holatlariga 
erishish 
uchun 
intilishlari 
«xoreografiya», servislarning o‘zaro munosabatlari «orkestrovka», deb nomlanadi. 
“Xoreografiya”  tushunchasi  ma’lumot  almashish  asosida  amalga 
oshirilayotgan  o‘zaro  munosabatlar  rejalashtirilayotgan  biznesning  mazmunini 
(mantig‘ini)  aniqlashni  va  undagi  masalalar  ma’lum  bir  tartibda  yechilishini 
anglatadi.  Bu  SYA  muhitida  bir  nechta  mustaqil  servislarni  ma’lum  bir  tartibda 
o‘zlarini namoyon etishlarini taqozo etadi.  

---

145 
 
“Orkestrovka” tushunchasi biznes-jarayonni amalga oshirishda servislarning 
ma’lum bir algoritm asosida birgalikda munosabatda bo‘la olishlarini anglatadi. 
«Orkestrovka»  har  doim  jarayon  boshqaruvini  uning  bir  ishtirokchisi 
pozitsiyasidan kelib chiqib amalga oshirishni ko‘zda tutadi. 
«Xoreografiya»  har  bir  ishtirokchiga  o‘ziga  tegishli  munosabatlarni 
tavsiflashga imkon yaratadi.  
«Xoreografiya»  xususiyatidan  foydalanilganda  bir  necha  ishtirokchilar  va 
manbaalar orasida ketma-ket ma’lumotlar mavjudligi kuzatiladi. 
«Orkestrovka» va «Xoreografiya» negizida ish yuritishni tashkil etish uchun 
taklif  etilgan  standartlar  biznes-jarayon  davomida  bajariladigan  ishlar  oqimini 
tavsiflash tili va jarayonni bajarish infrastrukturasiga taalluqli bir necha talablarni 
qanoatlantirishi kerak. Bunday talablar qatoriga: 
- xizmatlarni asinxron chaqirish; 
-  favqulodda  yuz  beradigan  holatlarni  boshqarish  va  kompensatsiya  qilish 
yondoshuvi asosida tranzaksiyalarning to‘liqligini ta’minlash va b. 
Xulosa  tarzida  shuni  ta’kidlash  joizki,  SYA  doirasida  kuchsiz  bog‘langan 
asinxron shakldagi komponentalari orasida belgilangan ketma-ketlikdagi aloqalarni 
o‘rnatish  va  ular  asosida  yagona  “dasturiy    tizimni”  yig‘ish  amallari  bajariladi, 
ya’ni har xil turdagi vositalar negizida ish yuritish jarayonlarini tashkil etish tamali 
bajariladi. 
Boshqa  so‘z  bilan  –  biznes  jarayonni  yuritish  xoreografiya  va  orkestrovka 
xususiyatlaridan foydalangan holda amalga oshiriladi.