Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

393

XIX bob.

 Hozirgi dunyo

huquqiy tizimlari

Dunyoviy huquqiy tizimlarni ilmiy 

mushohada qilish va talqin etish masalasi 

bugungi kunda olimlar e’tiborini o‘ziga jalb 

qilayotgan dolzarb mavzu hisoblanadi. Hozir-

gi dunyo huquqiy xaritasi jamiyat taraqqiyotining mazkur bosqichida mavjud 

va faoliyat ko‘rsatayotgan ko‘plab milliy huquqiy tizimlarning yig‘indisidan ibo-

rat. Uning muhim jihati shundaki, ushbu huquqiy tuzilmalar turlicha rivojla-

nish darajasida bo‘lsa-da, ular o‘rtasida o‘zaro aloqadorlik, o‘zaro ta’sir muno-

sabatlari mavjuddir. Ushbu o‘zaro aloqadorlik va ta’sir etish darajasi turlicha 

bo‘lishiga asosiy sabab eng kamida ikkita: 

birinchisi – alohida milliy huquqiy 

tizimlar bir qator o‘zaro umumiy xususiyat, belgi va o‘xshashliklarga ega; 

ik-

kinchisi – har biri aniq milliy huquqiy tizim bo‘lib, aksincha, qolgan boshqa 

huquqiy tizimlarga nisbatan ustuvorlik qiluvchi xususiyatlarga, o‘ziga xos bel-

gilarga ega holatda namoyon bo‘ladi.

Qiyosiy huquqshunoslik bo‘yicha mutaxassis M. Bogdan shunday deydi: 

«hozirgi dunyoda mavjud yuzlab huquqiy tizimlar ustuvor o‘xshash belgilarga 

ega. Bu o‘xshashliklar, odatda, 

aynan bir yoki «o‘zaro juda yaqin jamiyat 

tiplari bilan», 

umumiy yoxud «jamiyat taraqqiyotining juda yaqin (o‘xshash) 

tarixiy shart-sharoitlari bilan», 

umumiy yo «juda o‘xshash dinlar bilan», shuning-

dek boshqa shunga o‘xshash holatlar bilan belgilanadi»

1

. O‘xshash belgilar mil-

liy huquqiy tizimlarni integratsiyalashga asos bo‘ladi. Farqli xususiyatlar esa 

ularni alohida, mustaqil tizim sifatida talqin etish imkonini beradi.

Jahon huquqiy tizimlarini tavsiflashda «tizim» tushunchasi markaziy 

kategoriya hisoblanadi. «Tizim», («sistema») tushunchasi avval ta’kidlanganidek, 

«qismlardan tashkil topgan majmua» degan ma’noni anglatadi

2

.

Falsafiy qomusiy lug‘atda: «tizim, sistema (qismlardan iborat butun) – 

o‘zaro munosabat va aloqada bo‘lgan, muayyan yaxlitlikni hosil qiluvchi ko‘p 

qismlar (elementlar) majmui», – deb ta’rif berilgan

3

. Yana shu manbada qu-

1

 Qаrаng: Bogdan M. Comparative Law. Kluwer, 1994. – 82-bet; Проблемы теории государства и 

права. Учебное пособие. – М., 1999. – 375-bet.

2 

Fаlsаfа: qоmusiy lug‘аt // Tuzuvchi vа mаs’ul muhаrrir Q. Nаzаrоv. – T., 2004. – 398-bet.

3 

O‘shа jоydа.