P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

A rtezian 
suvlari deb yerning chuqur qism ida, ik k ita suv 
o 'tk az m ay d ig a n qatlam orasida to 'p la n g a n , yuqori bosimli

---

suvlarga aytiladi. U la r b ir necha 100 k ilom etr chuqurlikda 
joylashganligi sababli ifloslanishdan anchagina xoli b o ‘ladi. 
Artezian qatlam lararo suv havzalari asosan k atta m aydonlarni 
egallagan b o ‘ladi. U lar qatlam lar b o ‘ylab yog‘in-sochinlarning 
to'planishidan yoki ochiq suv havzalari suvlaridan oziqlanadi. 
Y er o sti s u v la rin in g k im y o v iy ta rk ib i k o ‘p j ih a td a n suv 
o'tkazadigan jinslarning fizik-kimyoviy xususiyatlariga bog‘liq 
b o ‘la d i. M a s a la n , jin s la r n in g s u v d a e ru v c h a n lig i, ion 
alm ashinishi, c h o ‘km a paydo qilishi, shimilishi, shuningdek, 
filtrlovchi jinslardan m oddalar va gazlaming ajralishi va yutilishi 
suv tarkibining shakllanishida k atta aham iyat kasb etadi. Hozirgi 
kunda zamonaviy fizik va kimyoviy usullar yordam ida yer osti 
suvlari tarkibida 70 ga yaqin kimyoviy elem entlar mavjudligi 
aniqlangan. Bular ftor, mis, rux, temir, fosfor, kalsiy, magniy, 
x ro m , q o ‘r g ‘o s h in va b o s h q a e le m e n tla rd ir. A lb a tta , 
elementlarning suvdagi m iqdori bir-biridan keskin farq qiladi. 
B a’zi bir element m iqdori bir necha o ‘n m illiondan bir qismni 
tashkil etadi. Bu alb a tta suv yo'lidagi jinslarning kimyoviy, 
fizikaviy xususiyatlariga b o g iiq d ir. Insonlar ichimlik suvidan 
foydalanganlarida suvdagi ftor, tem ir va suvning qattiqligini 
belgilovchi kalsiy va magniy tuzlari miqdorini bilishlari gigiyenik 
jihatdan katta aham iyatga egadir. Odatda, suv tarkibida sulfat, 
karbon, bikarbonat, magniy, kalsiy tuzlari ko‘proq bor, selen, 
berilliy, stronsiy esa kam roq uchraydi.
S u g ‘orish 
tabiatni o'zgartirishning asosiy va eng qudratli omili 
va yerlarni sh o ‘rlanishi sababchisidir. Sug'orib dehqonchilik 
qilinadigan y erlarda tu p ro q stru k tu ra si ta b iiy h o latd ag ig a 
nisbatan keskin o'zgardi. Bu esa butun hudud tuproqlarining 
ishdan chiqishiga olib keladi. Ana shunga yo‘l q o ‘ymaslik uchun 
olim lar sug'oriladigan m aydonlarning suv-tuz rejimini su n ’iy 
ra v is h d a ta r tib g a so lish v a z ifa la rin i hal q ilm o q d a la r. 
M am lakatim izda yerlardan unumli foydalanish uchun yer osti 
suvlari rejimi qonuniyatlariga amal qilib, b a ’zi bir jarayonlarni 
kuchaytirish va boshqalarini susaytirishga imkon qidirilm oqda. 
T uproqning suv-tuz rejimini tartibga solish uchun tuproq osti 
suvlari rejimini o ‘z vaqtida va ilmiy asosda oldindan aytib berish 
katta ahamiyatga ega:

---

Shunday qilib, 0 ‘zbekiston misolida shuni aytish kerakki, yer 
osti suvlaridan sug'orish uchun sam arali foydalanishda ilmiy 
asoslangan tavsiyanom alarga, yer usti va yer osti suvlaridan 
kom pleks foydalanish sxeiiiasiga am al qilish lozim. Yer osti 
suvlaridan su g 'o rish d a foydalanish uchun yer osti suvlari 
zaxiralari о ‘m ini to'ldiradigan m anbalam i aniqlash ham da yer 
osti suv resurslarjdan foydalanishni tartibga solish muammolarini 
diq q at bilan o 'rg anish va hal qilish darkor. Bunda birinchi 
navbatda suv ta ’minoti, suvning sifati, tuproq va uning namligini 
saqlash to ‘g‘risida qayg'urish lozim.