P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

Yer osti suvlari 
yer usti suvlari va yog‘in-sochin suvlarining 
yerning ustki suv o ‘tkazuvchan qavatidan filtrlanishi natijasida 
yerning quyi suv o'tkazm as qavatlarida to'planishi evaziga pay do 
b o ‘ladi. Suvning yer ostida yig‘ilishi, yer osti suv havzalarining 
paydo b o 'lish i va h a ra k a ti yer osti to g ‘ jin slari tarkibiga 
bog'liqdir. Yer osti tog‘ jinslari suvga nisbatan ikki xil bo ‘ladi. 
Bular suv o ‘tkazadigan va suv o ‘tkazm aydigan jinslardir.Suv 
0
‘tkazadigan jinslarg a g 'o v ak li hossasiga ega b o ‘lgan qum, 
shag‘al va ohaktoshlar kiradi. Suv o ‘tkazm aydigan jinslarga esa 
g‘Ovak b o ‘lm agan m ustahkam , q attiq granitlar, qum toshlar. 
ohaktoshlar yoki gil qatlam lari kiradi. Suv o ‘tkazuvchan va 
o'tkazm aydigan jinslar k o ‘pincha galma-gal joylashgan b o lib . 
ular orasida suv harakati sodir bo'ladi. Yer osti suvlari har xil 
chuqurlikda joylashgan b o lib , oraliq tafovuti l,5 m e trd a n 1.6 
km chuqurlikkacha bo'lishi, shuningdek, bosimli va bosimsiz 
bo'lishi mumkin.

---

M a ’lum otlar shuni ko‘rsatadiki, 0 ‘zbekistdn hududidagi yer 
osti suvlarining aksariyati o'ziga xosligi, harorati, kimyoviy va 
bakteriologik tarkibi bo'yicha «ichimlik suvi»ga bo‘lgan GOST 
talablariga jav ob beradi.
Grunt suvlari 
deb yer yuzasiga eng yaqin joylashgan, suv 
o ‘tkazm aydigan tog* jinslaridan tashkil topgan qatlam lar ustida 
to 'p la n g a n suvlarga aytiladi. U lar asosan tabiiy filtrlanish 
natijasida paydo b o ia d i. Bunday yer osti suv havzalarining 
bosimi bo'lm aydi. Atm osfera suvlarining m a’lum m aydonda 
filtrlanishi yer ostida suvlam ing to ‘planishiga olib keladi. Bu 
m aydonni «suv bilan ta ’minlash m intaqasi» deb ataladi. Yer 
relyefi botiq b o ‘lgan joylarda grunt suvlari yer yuziga buloq va 
chashm a b o ‘lib chiqishi ham mumkin. Buloq va chashm alar 
te p a lik la r v a to g ‘la r y o n b a g ‘rid a , p a sq am y e rla rd a k o ‘p 
uchraydi. G ru n t suvlari q u d u q lar y ordam ida ham olinadi. 
Ularning m iqdori doimo bir xil bo'laverm aydi. U atm osferadan 
yog‘adigan yog‘ingarchilikka k o ‘p jih atd an bog'liqdir. G runt 
suvlariga iqlim, tog* jinslarining kimyoviy tarkibi va boshqa 
omillar ta ’sir etadi. Yer osti suvlarining tarkibida k o ‘p m iqdorda 
tuzlar bo'lishi m umkin. G runt suvlari odatda 1,5-2 m etr, goho 
3-10 m etr chuqurlikdajoylashadi. G runt suvlarini ifloslanishdan 
m uhofaza qilish uchun uning oqim yo‘lini aniqlash kerak bo'ladi. 
U ning yer ostidagi zaxirasi uzoq vaqt davom ida yuzadan pastki 
q av atg a filtrlan ishi n atijasid a k a tta b o ‘shliqda to 'p la n a d i. 
Shuning uchun ham yil fasllarining o ‘zgarishi bilan atm osfera 
yog‘inlarining k o ‘p yoki kamligiga qaram ay doimiy suv chiqib 
turishi kuzatiladi. Suv zaxirasi ayniqsa qu rg‘oqcbilik davrlarida 
juda tez o'zgarishi mumkin. Yer yuzasidagi daryolarning yer osti 
grunt suvlariga ta ’siri juda katta. G runt yer osti suvlarining 
tark ib i u hosil b o ig a n joyning xususiyatiga b o g‘liq b o ‘lib, 
ularning hammasini ham sanitariy a jihatdan bir xil baholash xato 
b o ‘lar edi. Shuning uchun ham har bir hududda tarqalgan grunt 
su v larining kim yoviy, bak terio lo g ik va fizik x usu siy atlari 
sanitariya nuqtai nazardan tekshmlib, so'ngra unga tegishli baho 
berilishi tavsiya qilinadi.