П. Мирхамидова, А.Ҳ. Вахобов, Қ. Давранов, Г. С. Турсунбоева


 Фотосинтез орқали қайта тикланадиган ўсимлик полимерлари



Download 3,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet35/95
Sana24.02.2022
Hajmi3,69 Mb.
#231616
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   95
Bog'liq
1mcxWBDspmPEtyJa2LAHFmpR0Ozmkbgkh9LSQDO0

3.15. Фотосинтез орқали қайта тикланадиган ўсимлик полимерлари 
Миллионлаб йиллар давомида ўсимликларнинг карбон сувлар синтез 
қилишлари ва улардан хилма хил органик бирикмалар ҳосил бўлишига 
қарамасдан, ерда ҳеч қачон органик бирикмаларнинг керагидан ортиқча 
миқдорда тўпланиб қолганлиги кузатилмаган. Фақатгина ўсимлик массасининг 
кичик қисмигина, қайтарилган ҳолатда, анаэроб шароитда тошкўмир, табиий газ 
ва нефт кўринишида сақланиб қолган. 
Бу, органик бирикмаларнинг синтези, уларнинг ўзгаришлари билан 
ҳамоҳанг кечишидан, айниқса бу жараёнлар аэроб шароитда, молекуляр кислород 
иштирокида жадал амалга ошишидан дарак беради. 
Динамик алоҳида ўралган тизим сифатида, сайёрамизга катта 
миқдорда ҳар қандай кимёвий элемент ташқаридан кириб кела олиши 
қатъиян мумкин эмас. Шунинг учун ҳам сайёрамизнинг углерод 
потенциали қанчалик катта бўлишига қарамасдан, қандайдир даражада у 
бари-бир чегараланган.
Мутахассисларнинг 
фикрича, 
урбанизация 
ва 
индустриализация 
жараёнларининг 
жадал 
ривожланиб 
боришларига 
қарамасдан, 
сайёрамизнинг фотосинтез қилиш потенциали, энг камида 50% га кўпаяди. 
Бунга углероднинг икки терминал ҳолати: СО
2
ва органик бирикмалар 
орасида янада фаолроқ айланишини жадаллаштириш орқали эришиш 
мумкин. 
Бу жараённи (углерод айланишини) чегараловчи босқич шак-шубҳасиз - 
фотосинтездир. Юқорида кўрсатиб ўтилган ҳисоб китоблардан келиб чиққан 
ҳолда, фотосинтез жараёнини жадаллаштириш орқали, қайта тикланадиган 


 130 
ўсимлик маҳсулотларини йилига тахминан 75 млрд тоннага кўпайтириш мумкин 
деган фикрга келиш мумкин. 
Ўсимлик массасининг 70-80% ини биополимерлар ташкил этиши маълум. 
Булар асосан глюкоза (целлюлоза) ва пентоза (гемицеллюлоза) ларнинг 
поликонденсация маҳсулотлари ҳисобланади. 
Замонавий нуқтаи-назарга асосан, ўсимликларнинг фотосинтезловчи 
аппаратининг фаоллигини кўтариш, қуйидаги шарт-шароитларга риоя 
қилиш орқали амалга ошиши мумкин: 
 баргларнинг умумий юзасини кенгайтириш
 фотосинтез жараёнини бошқаришда гормонлардан фойдаланиш; 
 хлоропластлар сонини ошириш; 
 фототизмлар орасида электронлар транспортини тезлаштириш;
 фотонафас олишнинг тезлигини пасайтириш ва ҳ.к. 
Бу вазифаларнинг бажарилиши - фотосинтезнинг жадаллигини 
кучайтириш учун асос бўлиб хизмат қилган бўлар эди. Аммо, фотосинтезнинг 
маҳсулдорлигини чегаралаб қўядиган факторларнинг ролини ҳам ҳисобга олишга 
тўғри келади. Уларнинг таъсири ички фотобиологик чегараловчи ўзига хослик 
ҳамда атроф муҳитнинг ўзига хос омиллари: ҳосилдорлик индекси, ёруғлик, СО
2
, сув, 
ҳарорат, озиқа моддалари, фотонафас олиш тезлиги, зараркунандалар, касалликлар 
ва ҳ.к, билан аниқланади. 
Шунинг учун ҳам фотосинтезни кучайтирадиган универсал рецепт йўқ. 
Шунга қарамасдан баъзи бир натижаларга эришилган. Масалан, кўплаб тез 
ўсадиган ўсимликларнинг навлари яратилган, улардан баъзилари саноат 
нуқтаи назаридан катта аҳамиятга эга. Масалан, тол ўсимлигининг йилига 10-12 
м ўсадиган навлари яратилган, уларнинг биомассаларида лигнин миқдори 
жуда ҳам кам (3-4%). Кўп йиллик ўсимликлар сингари бу навни катта 
майдонларда экиб, уларнинг плантациялари ташкил этилса, албатта катта 
саноат аҳамиятига эга бўлади. Агар бугунги кунда сайёрамизнинг ҳар бир 
вакилига йилига 40 т. фотосинтез маҳсулотлари (қайта тикланадиган ўсимлик 


 131 
полимерлари) етиштирилишини эътиборга олинса, бундай субстратларнинг 
аҳамияти ўз-ўзидан маълум бўлади, 
Кимёвий синтез йўли билан олинадиган углеродли бирикмаларнинг 
табиатда айланишини алоҳида муаммо сифатида қараш лозим. 
Маълумки, инсон қўли билан яратилган қатор паст молекулали 
(детергентлар, 
ядохимикатлар 
ва 
ҳ.к.) 
ёки 
юқори 
молекулали 
(полиуретанлар
?
полистироллар, эпоксидлар ва ҳ.к.) бирикмалар бутунлай 
микробиологик ўзгаришларга учрамайдилар ёки жуда ҳам секинлик билан 
парчаланадилар. Бундай бирикмаларни йўқотишнинг ягона йўли - ёқишдир. 
Синтетик химикатларни тайёрлаш
,
уларнинг таркибидаги моддаларни (углерод, 
азот
э
олтингугурт, фосфор), ўзларига хос бўлган айланишдан четлатиб қўяди 
(бор элементлар полимер кўринишида бўлганлиги сабабли парчаланмайди, демак, 
элемент табиатда айланмайди). 
Йилига бир неча юз миллион тонналаб кимёвий синтез орқали 
тайёрланадиган полимерлар ишлаб чиқарилаётганлигини ва бу янада 
кенгайиб бораётганлигини ҳисобга олган ҳолда, инсониятнинг “кимёвий” 
фаолиятини алоҳида назоратга олишни талаб қилади. 

Download 3,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   95




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish