Dum um urtqalari.
D u m q ism i b ir n e c h a o ‘n ta
u m u rtq a la rd a n ib o ra t. U la rn in g o ld in g ila ri d u m g 'a z a
um urtqalariga o'xshash, biroq tanalari uzun, k o ‘ndalang
o ‘simtalari ingichkaroq, ostist o ‘simtalari esa uzunroq bo‘ladi.
O rqadagi dum u m urtqalari sekin-asta kichrayadi, ostist
o ‘simtalari yo‘qoladi va kalta-kalta suyakchalarga aylanadi.
Bosh skeleti.
Suvda ham quruqlikda yashovchilarga qarshi
o ‘laroq sudralib yuruvchilaming bosh skeleti suyaklardan (faqat
hidlov va qisman eshituv bo‘limidagina tog‘ay saqlanib qol-
gan) iborat bo‘lib, suyaklarning soni juda ko‘pdir. Bosh ske
le tin in g m iya q u tisi
(neurokranium)
va
yuz-visseral
bo‘limlari embrional rivojlanishda mustaqil taraqqiy etsa-da,
voyaga yetgan hayvonlarda ular birikib ketadi. Bosh skeletning
tarkibiga birlamchi almashinuvchi va ko‘p sondagi
ikkilam-
chi — qoplovchi
suyaklar kiradi.
Miya qutisi
(neurokranium). Ensa bo‘limida to ‘rtta: ikki
ta
yon ensa,
bitta
ustki ensa
va bitta
asosiy ensa
suyaklari
bor (69-rasm). Bular kelib chiqish jihatidan birlamchi suyak-
lardir. Bu suyaklar
katta ensa teshigini
o ‘rab olgan. Ensa
teshigining ostida bitta
ensa bo‘rtmasi
b o ‘lib, buning vu-
123
judga kelishida asosiy ensa suyagi hamda yon ensa suyaklari
ishtirok etadi.
69-rasm. Echkemarning
bosh skeleti:
A — yo n to m o n id an , В — ostidan,
1 —
u stid an , G — orqasidan ko'rinishi:
1-asosiy en sa suyagi, 2-yon en sa
uyagi, 3-yuqori ensa suyagi, 4-katta
nsa teshigi, 5-ensa b o 'rtm a si, 6-oldin-
i q u lo q suyagi, 7-asosiy p o n asim o n
uyak, 8-dim og‘ suyagi, 9-tepa suyagi,
O-manglay suyagi, 11-burun suyagi, 12-
aanglay oldi suyagi, 13-ko‘z oldi suy-
gi, 14-ko‘z yosh suyagi, 15-yuqori
hakka ch u q u ri, 16-manglay orq a suy-
gi, 17-tangacha suyak, 18-jag‘old i suy-
gi, 19-ustki ja g ‘ suyagi, 20-yonoq suy-
gi, 2 1-kvadrat-yonoq suyagi (reduksi-
alanishi sababli pastki chakka yoyn-
ng uzilgan jo y i), 22-kvadrat suyagi, 23-
lanotsim on suyak, 24-tanglay suyagi,
5 -y u q o r i q a n o ts im o n s u y a k , 26-
:o‘ndalang suyak, 27-burchak usti suy-
gi, 28-tish suyagi, 29-burchak suyagi,
O-birikuvchi suyak, 31-toj suyagi.
Sudralib yuruvchilarda bitta ensa bo‘rtmasining bo‘lishi ular
uchun xarakterlidir. Boshning bitta ensa b o ‘rtmasi orqali bi
rinchi b o ‘yin umurtqasi — atlasga birikishi sudralib yuruvchi
lar boshining harakatchanligini ta ’minlaydi.
Eshituv b o ‘limida birlamchi suyaklardan faqat bir juft (har
124
tom onda bittadan)
Do'stlaringiz bilan baham: |