P h aydarova

Atlas 
yoki 
atlant 
deb ataladigan birinchi umurtqa barcha 
amniotalar uchun xarakterli halqa shaklida bo‘ladi. Old to- 
monning pastki qismida bitta bo‘g‘im yuzasi bo'lib, umurtqa 
shu yuza yordami bilan bosh skeletga harakatchan tarzda ensa 
b o ‘rtmasi orqali birikadi. Atlas o ‘rtasidagi teshik pay bilan 
ikkiga — pastki va ustki b o ‘limlarga bo‘lingan. Ustki teshik- 
dan orqa miya o ‘tsa, pastki teshikka 
tishsimon o ‘simta 
kira­
di, bu o ‘simta 
epistrofey 
deb ataladigan ikkinchi umurtqaga 
birikkan. Tishsim on o ‘simta birinchi um urtqaning ajralib 
chiqqan tanasidir. Shunday qilib, atlas o ‘z tanasi atrofida ay- 
lana oladi. Birinchi b o ‘yin umurtqasining bunday tuzilishi 
boshning harakatchan bo‘lishiga imkoniyat tug‘diradi. So‘nggi 
uchta bo'yin umurtqa-sining har birida birjuftdan yaxshi taraqqiy 
etgan bo‘yin qovurg'alari bor. Bu qovurg‘alar umurtqa tanasi- 
ga harakatchan tarzda birikib, va sekin-asta kattalasha boradi, 
uchi to ‘sh suyagiga yetmasdan erkin holda tugaydi.
122

---

Ko‘krak-bel umurtqalari. 
K altakesaklarda k o ‘krak-bel 
umurtqalari soni 22 ta. K o‘krak-bel qismi bir-biridan aniq 
ajralmaganligidan u umumiy bir bo‘lim hisoblanadi. K o‘krak- 
bel bo‘limidagi umurtqalarning hammasida qovurg‘alar bo‘lib, 
ular sekin-asta kichrayib boradi. H ar qaysi qovurg'a ustki — 
suyak va pastki — tog‘ay bo‘limidan tashkil topgan. Ko'krak- 
belning oldingi beshta umurtqasidagi (chin ko‘krak umurtqalar- 
ida) qovurg‘alar uzun bo‘lib to ‘shga qo‘shiladi va ko‘krak 
qafasini hosil qiladi (ilonlarda to ‘liq ko‘krak qafasi va to ‘sh 
suyagi bo‘lmaydi).
D u m g‘aza um urtqalari. 
D u m g ‘a z a q is m i ik k ita
umurtqadan iborat. Bu umurtqalarning ko‘ndalang o ‘simtalari 
serbar bo‘lib, chanoq suyagi shu o ‘simtalarga birikadi.