Skelet, suyaklar

Skelet, suyaklar.
206 ta ajoyib suyaklar inson tanasi bo'ylab tarqalib, mukammallikni hosil qiladi skelet... Suyaklar juda kuchli va ayni paytda juda yengil. Suyaklar o'sadi va inson tanasining kattaligi suyaklar hajmiga bog'liq. Qo'shimchalar suyaklarni bir -biriga bog'lab, suyaklarni yonma -yon, yuqoriga yoki pastga siljishiga imkon beradi.
Inson qanday yaratilgan: inson tanasini tuzilishi:
Agar siz har qanday mexanizmni boshqarishni o'rganmoqchi bo'lsangiz, avvalo uning tuzilishi va ishlash tamoyilini o'rganishingiz kerak. Aytaylik, siz mashinani boshqarishni o'rgandingiz, lekin siz dvigatelning tuzilishi haqida umuman ma'lumotga ega emassiz. Keyin eng kichik buzilish sizni qiyin ahvolga solib qo'yadi. Inson tanasi har qanday, eng murakkab mashinaga qaraganda, tengsiz darajada murakkab va mukammaldir. Shuning uchun, uni qanday boshqarishni bilish uchun siz bilishingiz kerak inson tanasi qanday ishlaydi- tabiatdagi eng murakkab va hayratlanarli "mashina".
Inson tanasining uyali tuzilishi
Inson tanasi, taxminan taxmin bilan ko'rsatilgandek, 35 trln hujayralar, ularning har biri, o'z navbatida, nihoyatda murakkab tuzilishga ega. Inson tanasida bir -biridan tuzilishi va bajaradigan ishi bilan farq qiladigan turli hujayralar mavjud. Bizning mushak hujayralarimiz cho'zilgan; ular shartnoma tuzishga qodir va shu tariqa bizning tanamizga harakat beradigan mexanik ishlarni bajaradilar. Qon hujayralari - qizil va oq qon to'plari - organizmda kislorod tashish va bakteriyalarga qarshi kurashish uchun moslashtirilgan.
Inson tanasida har xil turdagi hujayralar turli vazifalarni bajaradigan organlar va tizimlarni hosil qiladi. Shunday qilib, asab tizimi, ko'p sonli hujayralardan iborat bo'lib, tanani tashqi dunyo bilan bog'laydi va barcha ichki organlarning ishini tartibga soladi. Muskul -skelet tizimi harakat vazifasini bajaradi. Ovqat hazm qilish tizimi ovqatni qayta ishlaydi va tanani zarur oziq moddalar bilan ta'minlaydi. Tanamizning ko'plab a'zolari orasida alohida o'rin egallaydi asab tizimi... Uning yordami bilan odamlar atrofdagi dunyoni ko'rishadi, tovushlarni, hidlarni, haroratni, og'riqni va boshqalarni eshitadilar sezgilar sizning sezgi a'zolaringizga joylashtirilgan va miya yarim korteksining turli qismlariga uzatiladigan nervlarning tugashi bilan seziladi.... Bu rahbarlik qiladi. Masalan, siz barmog'ingizni issiq narsaga qo'yib, darhol qo'lingizni tortib olasiz. Siz olgan og'riqli hislar nerv tolalari bo'ylab miyaning ma'lum bir qismiga, u erdan esa boshqa nerv yo'llari bo'ylab qo'lga uzatilib, ularni qisqarishga majbur qiladi. Qo'lni beixtiyor tortib olish - bu shartsiz mudofaa reaktsiyasi yoki shartsiz refleks... Bu reflekslar odamda u tug'ilgan paytidan boshlab mavjud. Inson hayoti davomida shunday deb ataladigan narsaga ega bo'ladi shartli reflekslar, bu uning xulq -atvorini, qobiliyatini va xarakterini yanada aniqlaydi.
Mushaklar.
Bizning tanamizda barmoq uchidan boshning tepasigacha 650 xil mushak... Ular odamning tana vaznining deyarli yarmini tashkil qiladi va bizga tananing turli qismlarini ko'chirishga imkon beradi, ko'pincha bu haqda o'ylamasdan ham. Mushaklarsiz biz na yugurib, na ko'zni yumib, na gapira, na tabassum qila olardik. Bir so'zni aytganda, bizda yuzdan ortiq turli mushaklar ishlaydi. Va yurish uchun magistralning deyarli 200 ta mushaklari kerak. Tasavvur qiling -a, raqsga tushganda, suzayotganda yoki tagda o'ynaganda qancha muskullar ishlaydi.
Ammo mushaklar ishonchli ramka - suyaklarsiz tanani qo'llab -quvvatlay olmaydi
Inson tanasini tuzilishi :
Muskul -skelet tizimi
Birinchi dars anatomiya kursida shu tizimga bag'ishlangan. Inson tanasi qanday ishlaydi? Birinchidan, u skeletga asoslangan. U bir nechta bo'limlar tomonidan taqdim etilgan. Bu bosh, torso, kamar va erkin yuqori va pastki oyoq skeleti. Boshqa hayvonlardan farqli o'laroq, tik yurish odamlarga xosdir. Harakat qilish qobiliyati suyaklarga ligamentlar bilan birikadigan mushaklar yordamida ta'minlanadi.
Sk е l е t – skeleton (yunoncha) – qurib qolgan, d е gan ma'noni anglatadi. Skelet organizmda tayanch vazifasini bajaradi va xar xil boshliqlar hosil qilib, ichki organlarni tashqi tasirdan saqlab turadi.Sk е l е t ikki qismga bolinadi: Oq sk е l е ti – bunga umurtqa pogonasi, tana va kalla suyagi kiradi; atrof yoki p е rif е rik sk е l е t – bunga oldingi va k е yingi oyoq suyaklari kiradi. Skelet suyaklardan tashkil topgan. Suyaklarni organadigan bolim – osteologiya deyiladi. Skelet haqida umumiy tushuncha
Suyak sistemasi. Odam skeleti
Suyak sistemasi odam skeletini tashkil qilib, uning funksiyasi ko'p qirrali. Eng muhimi gavdada u tayaneh va himoya vazifasini bajaradi. Skeletning tayaneh funksiyasi tufayli odam o'z qomatini to'g'ri tutadi. Skelet ichki organlarni, qon tomirlari va nerv sistemasini himoya qilish vazifasini ham o'taydi. Masalan, bosh miya kalla suyagi qopqog'i iehida, orqa miya umurtqa pog'onasi¬ning kanalida; o'pkalar, traxeya va bronxlar, yurak va yirik qon tomirlari ko'krak qafasida joylashganligi tufayli tashqi muhitning noqulay ta'siridan himoyalangan. Suyaklarning ko'mik qismida qonning shakIli elementlari (eritrotsitlar, leykotsitlar, trombotsitlar) ishlab ehiqariladi. Bundan tashqari, suyaklar mineral tuz]ar deposi (to'planadigan joyi) bo'lib xizmat qiladi. Odam skeleti qariyib 206 ta suyakdan tashkil topgan bo'lib, ularning 85 tasi juft, 36 tasi toq suyaklardir (1-rasm). Suyaklar 4 xii shaklda bo'ladi. Naysimon suyaklar - bular o'z navbatida ikki xiI bo'ladi. Uzun naysimon suyaklar (yelka, bilak, son, boldir suyaklari); kalta naysimon suyaklar (qo'l va oyoqning kaft va barmoq suyaklari). G'ovak suyaklar - bular ham ikki xil: uzun g'ovaksimon (qovurg'a, to'sh, o'mrov), kalta g'ovaksimon (umurtqa, qo'l va oyoqning kaft, kaft-usti suyaklari) bo'ladi. Yassi suyaklar - bosh suyagidagi tepa, ensa, yuz, kurak va ehanoq suyaklari. G'alvirsimon suyaklar - yuqorigi jag', peshona, bosh suya gining pastki asos qismidagi ponasimon va g'alvirsimon suyaklar.
Odam tanasidagi suyaklar joylashishiga qarab bir necha qismga bo'lib o'rganiladi: bosh, gavda, qo'l va oyoq suyaklari. Bosh suyagi 23 ta suyaklarning birikjsrudan tashkH topgan bo'lib ikki qismga bo'linadi: miya qutisi suyaklari va yuz suyaklari (2- rasm). Miya qutisi suyaklariga: peshomi - I, tepa - 2, chakka - 2,
ensa - I, asosiy - I, g'alvirsimon - 1 ta suyaklar kiradi. Yuz suyaklariga: yuqorigi jag' - 2, yonoq - 2, burun - 2, ko'zyosh - 2, pastki burun chanog'i - 2, tanglay - 2, pastki jag' - 1, dimog' - I, til osti - I ta suyaklar kiradi.Pastki jag' va chakka suyaklari bir-biri bilan bo'g'im hosil qilib birikadi. Bu bo'g'im tufayli pastki jag' xilma-xil harakatlarni bajaradi va natijada odam ovqatni chaynash, so'zlash, kuylash imkoniga ega bo'ladi.
Yuqorida aytilganidek, yosh bolalarda bosh suyagi 23 ta alohida suyaklardan tashkil topgan bo'lib, ular bir-biri bilan suyak chok¬lari yordamida birikadi. Ularning birikishi bolaning 2-3 oyligi¬dan boshlab, u voyaga yetguncha davom etadi.
Tana skeleti. Odamning gavda skeleti ikki qismdan iborat: umurtqa pog'onasi va ko'krak qafasi.
Umurtqa pog'onasi 33-34 umurtqaning birikishidan hosil bo'lib, uzunligi odamning bo'yiga qarab 70-90 sm gacha bo'la¬di. Umurtqa pog'onasi odam skeletining markaziy qismi bo'lib, unga barcha suyaklar birikib turadi va u tananing asosiy tayanchi bo'lib xizmat qiladi. Umurtqa pog'onasi 5 qismdan iborat: bo'yin - 7, ko'krak - 12, bel - 5, dumg'aza - 5 va dum - 4-5 ta umurtqadan tashkil topgan (3- rasm).

Umurtqa halqasimon suyakdan iborat bo'lib, oldingi - tana qismi yo'g'onlashgan, orqa qismi ingichka yoysimon bo'ladi. Umurtqaning tanasi bilan yoyi qo'shilib umurtqa teshigini hosil qiJadi. Umurtqalarning orasida tog'aydan iborat umurtqa oraliq dis¬klar bo'ladi. Umurtqalarning bir-biri bilan tutashishi natijasida umurtqa pog'onasi kanali hosil bo'ladi. Bu kanal ichida orqa miya joylashadi.

• Umurtqa halqasimon suyakdan iborat bo'lib, oldingi - tana qismi yo'g'onlashgan, orqa qismi ingichka yoysimon bo'ladi. Umurtqaning tanasi bilan yoyi qo'shilib umurtqa teshigini hosil qiJadi. Umurtqalarning orasida tog'aydan iborat umurtqa oraliq dis¬klar bo'ladi. Umurtqalarning bir-biri bilan tutashishi natijasida umurtqa pog'onasi kanali hosil bo'ladi. Bu kanal ichida orqa miya joylashadi.
• Ko'krak qafasi suyaklariga 12 ta ko'krak umurtqasi, 12 juft qovurg'alar va to'sh suyagi kiradi (4- rasm). Bularning bir-biri bilan birikishi natijasida ko'krak qafasi hosil bo'lib, unda odam hayoti uchun muhim bo'lgan ichki organlar joylashadi.
• Qovurg'alarning 12 jufti ham orqa tomondan ko'krak umurt¬qalariga birikadi. Ulardan 7 jufti haqiqiy (chin) qovurg'alar de¬yilib, oldingi tomondan to'sh suyagining yon tomoniga o'zining tog'aylari yordamida bevosita birikadi. Ulardan pastki uch jufti soxta qovurg'a deyilib, bular bir-biri bilan tog'ay yordamida o'za¬ra, so'ngra esa 7- qovurg'aning tog'ayiga birikadi. Bulardan ham pastda joylashganlari (11-12- qovurg'alar) oldingi tomondan to'sh suyagiga birikmay, qorin muskullari orasida joylashadi. Bular yetim qovurg 'alar deb ataladi.
• To'sh suyagi uch qismdan: yuqorigi - dasta, o'rta - tana qismi va pastki - qilichsimon o'simtadan iborat.

3-rasm. Umurtqa pogonasi.
A- oldindan ko'rinishi: 1- bo'yin qismi; 2- ko'krak qismi; 3- bel qismi; 4- dumg'aza qismi; 5- dum
qismi.
B- yon tomondan ko'rinishi (o'rtasidan arralangan): 1- umurtqa pog'onasining kanali; 2- bo'yin lordozi; 3- bel lordozi: 4- ko'krak
kifozi; 5- dumg'aza kifozi:
^ 4-rasm. Ko'krak qafasi: 1-7- haqiqiy (chin) qovurg'alar; 8-10- soxta qovurg'alar; 11-12¬yetim qovurg'alar; 13- lo'sh suyagining qiIichsimon o'simtasi.