О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

Chirish  jarayoni. 
Turli  organizmlarning  jasadlari,  shuningdek  ularning 
chiqindilari  (gо‘ng,  najas,  siydik)  tuproqqa  tushadi  va  unda  muayyan  harorat  va 
namlikda  chirituvchi  mikroblar  ta’sirida  parchalana  boshlaydi. 
Chirish 

  azotli 
moddalarning  mikroblar  tomonidan  parchalanishidir.
  Odam  va  hayvonlarning 
yо‘g‘on  ichagida  chirituvchi  mikroblar  ayniqsa  kо‘p,  shuning uchun  jasadlarning 
chirishi  qorin  bо‘shlig‘idan  boshlanadi.  Dastlab  oqsillar  anaerob  sharoitda 
parchalanadi  va  oqsil  molekulasi  chala  parchalanadi,  sо‘ngra  aerob  sharoitda  esa 
oqsilning parchalanishi tо‘laroq bо‘ladi 

 chirishning oxirgi mahsulotlari vujudga 
kelguncha davom etadi. Havo bemalol tegib tо‘rgandagi chirishni 
tutash
 deyiladi. 

---

61 
 
Oqsil parchalanishining bosqichlariga qarab, chirishda goh anaerob mikroblar, goh 
aerob mikroblar qatnashadi. Anaerob mikroblardan V. putrificus, V. sporogenes va 
boshqa  mikroblar,  aerob  mikroblardan  esa  V.  proteus,  V.  mycoides,  mog‘or 
zamburug‘lari va boshqa mikroorganizmlar chirish jarayoniga sabab bо‘ladi. 
Oqsil  molekulasi  sekin–asta  polipeptid,  pepton,  albumoza,  ami-
nokislotalargacha  parchalanadi,  bunda  sassiq  hidli  moddalar 

  indol,  skatol, 
vodorod sulfid ajralib chiqadi. 
Oqsil oxirigacha parchalanganda ammiak, vodorod sulfid, karbonat angidrid, 
suv,  vodorod  hosil  bо‘ladi.  Bu  moddalarning  bir  qismi  havoga  kо‘tariladi, 
boshqalari, masalan, ammiak tuproqdagi anorganik tuzlar bilan qо‘shilib, ammoniy 
tuzlarini hosil qiladi.